Ύπνος: Τι σημαίνουν πραγματικά τα όνειρά σας, σύμφωνα με την επιστήμη

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τα όνειρα απλώς μια διαφορετική μορφή θέασης, με εκπαιδευμένους ονειροπόλους να χρησιμεύουν ως προφήτες για να βοηθήσουν στον σχεδιασμό μαχών και στη λήψη κρατικών αποφάσεων. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι πίστευαν ότι τα όνειρα ήταν προβλέψεις μελλοντικών γεγονότων και επισκέψεων από τους νεκρούς.

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud) θεωρούσε το όνειρο έκφραση καταπιεσμένων συγκρούσεων ή επιθυμιών, οι οποίες ήταν συχνά σεξουαλικής φύσης. Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Carl Jung) ακολούθησε μια πιο αυστηρή προσέγγιση, ερμηνεύοντας τα όνειρα ως ένα είδος “διαμορφωμένης ενέργειας”, πρωτόγονων συναισθημάτων ή σκέψεων που απελευθερώνονται από το βαθύ ασυνείδητο και μετατρέπονται σε αφηγήσεις από ανώτερες περιοχές του εγκεφάλου.

Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι και νευρολόγοι, οι οποίοι διαθέτουν εξοπλισμό απεικόνισης, όπως οι PET σαρωτές και οι μαγνητικές τομογραφίες, έχουν φτάσει σε ένα βαθύτερο και πιο τεχνικό επίπεδο, υποθέτοντας ότι το όνειρο είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να αποβάλλει τα περιττά δεδομένα, να συγκεντρώνει σημαντικές πληροφορίες, να μας διατηρεί σε εγρήγορση για τον κίνδυνο και άλλα.

Αλλά γιατί τα όνειρα παίρνουν τη συγκεκριμένη μορφή; Γιατί συνεχίζετε να ονειρεύεστε ότι πρέπει να μελετήσετε πυρετωδώς για εξετάσεις χρόνια μετά την αποφοίτησή σας από το πανεπιστήμιο; Γιατί ονειρεύεστε ότι πετάτε, ή ότι σας κυνηγάει ένα άγριο ζώο, ή ότι εμφανίζεστε σε εκείνο το πάντα ενοχλητικό πάρτι χωρίς παντελόνι; Και γιατί υπάρχουν όνειρα τόσο απότομα ή παράξενα ή φαινομενικά διεστραμμένα που θα τα πάρετε μαζί σας στον τάφο αντί να αποκαλύψετε έστω και μια μικρή λεπτομέρεια για αυτά σε οποιονδήποτε στον κόσμο;

Ας αποκρυπτογραφήσουμε τα όνειρα: Η επιστημονική εξήγηση

Η πιο απλή εξήγηση για τα όνειρα είναι ότι λειτουργούν σαν ένα είδος “αποθήκευσης δεδομένων” – μια διαδικασία καθαρισμού των άχρηστων αναμνήσεων της ημέρας και αποθήκευσης των σημαντικών. Οι ερευνητές εδώ και καιρό υποπτεύονταν ότι αυτή η διαδικασία, εάν υπάρχει, λαμβάνει χώρα μεταξύ του ιππόκαμπου – που ελέγχει τη μνήμη – και του νεοφλοιού, που διέπει τη σκέψη υψηλού επιπέδου.

Μια μελέτη του 2007 στο Ινστιτούτο Ιατρικής Max Planck στο Χάιντελμπεργ της Γερμανίας βοήθησε στην επιβεβαίωση αυτής της θεωρίας: μελετώντας αναισθητοποιημένους ποντικούς, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι καθώς ο νεοφλοιός πυροδοτείται κατά τη διάρκεια του ύπνου, στέλνει σήματα σε διάφορες περιοχές του ιππόκαμπου για να ανεβάσουν όποιες πληροφορίες κρατούσαν στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.

Ο ιππόκαμπος στη συνέχεια καθαρίζεται για να συλλέξει περισσότερα την επόμενη μέρα, ενώ ο νεοφλοιός αποφασίζει τι θα μεταφερθεί στη μακροπρόθεσμη μνήμη και τι θα απορριφθεί. Καθώς αυτά τα δεδομένα ρέουν στην οθόνη του υπολογιστή του κοιμισμένου μυαλού, κάποια από αυτά αρπάζονται και ράβονται τυχαία στο τρελό παπλίκι των ονείρων, τα οποία συχνά μοιάζουν μόνο κατά προσέγγιση με το κυριολεκτικό περιεχόμενο της πληροφορίας.

«Ονειρευόμαστε για να ξεχάσουμε», έγραψε ο Νομπελίστας Φράνσις Κρικ (Francis Crick) το 1984. Ο Crick, ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός για την ανακάλυψη της δομής του DNA, απροσδόκητα έγινε κάτι σαν κορυφαίος στοχαστής – ή τουλάχιστον κορυφαίος προβοκάτορας – στη θεωρία των ονείρων, και η λεγόμενη “θεωρία του κάδου απορριμμάτων” του ονείρου προσέλκυσε πολλούς οπαδούς μέχρι τη δεκαετία του 1990.

Ωστόσο, οι περισσότεροι σύγχρονοι θεωρητικοί των ονείρων πιστεύουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Για αρχή, ένας αιώνας εμπειρίας με τη ψυχοθεραπεία έχει δείξει ότι μακριά από το να ωφελούμαστε από το να ξεχνάμε όλα τα όνειρά μας, συχνά αντλούμε πολλά από την αντανάκλασή τους και την ανάλυσή τους.

«Δεν είναι ένα τεράστιο, δραματικό αποτέλεσμα, αλλά σίγουρα φαίνεται πως το να δίνεις προσοχή στα όνειρά σου μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις», λέει η ψυχολόγος του Χάρβαρντ, Ντέιρντρε Μπάρετ (Deirdre Barrett), συγγραφέας του βιβλίου «The Committee of Sleep». Αυτό δεν σημαίνει ότι τα όνειρα δεν περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη ποσότητα ταξινόμησης και εκκαθάρισης δεδομένων. «Η ιδέα ότι οι πληροφορίες επεξεργάζονται, πιστεύω ότι έχει έγκυρη βάση. Ταξινομούμε τα πράγματα σε κατηγορίες, τα συγκρίνουμε με άλλα γεγονότα, εξετάζουμε πληροφορίες που θα καταπιέζαμε κατά τη διάρκεια της ημέρας».

Μια άλλη άποψη για το όνειρο προέρχεται από τον γνωστικό νευροεπιστήμονα Άντι Ρεβόνσουο (Antti Revonsuo) του Πανεπιστημίου του Skövde στη Σουηδία, ο οποίος έχει προτείνει τη λεγόμενη “Θεωρία Προσομοίωσης Απειλής”, υποστηρίζοντας ότι ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σε πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους εκτελώντας κάτι σαν πυροσβεστικές ασκήσεις ενώ κοιμόμαστε, απλά για να παραμένουμε σε εγρήγορση.

Αυτή μπορεί να είναι η πηγή του επίμονου ονείρου για αποτυχία στις εξετάσεις – με τις εξετάσεις να αποτελούν υποκατάστατο μιας παρουσίασης που πρέπει να γράψετε για την εργασία σας στην ενήλικη ζωή σας. Το όνειρο για απώλεια μερικών ή όλων των δοντιών – που αναφέρθηκε από έναν εκπληκτικό αριθμό συμμετεχόντων σε μελέτες – φαίνεται να σχετίζεται με το άγχος να πείτε το λάθος πράγμα τη λάθος στιγμή. Μπορεί επίσης να σχετίζεται με τη σωματική φθορά – κάτι που φοβόμαστε όλοι ακόμα και στην παιδική ηλικία.

Το γεγονός ότι τα ίδια θέματα ονείρων εμφανίζονται σε διαφορετικούς πληθυσμούς και ριζικά διαφορετικούς πολιτισμούς δεν είναι και τόσο απροσδόκητο, καθώς αυτό που έχουν κοινό οι άνθρωποι είναι συχνά πολύ πιο βαθύ και πρωτόγονο από αυτό που δεν μοιραζόμαστε.

Μια πολύ πιο παραγωγική λειτουργία του ονείρου είναι η επίλυση προβλημάτων, καθώς ο εγκέφαλος συνεχίζει να εργάζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου σε εργασίες που χειρίστηκε το μυαλό κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε μια μελέτη του 2010 στο Beth Israel Deaconess Medical Center στη Βοστώνη, σε 99 άτομα δόθηκε ένα έργο που απαιτούσε από αυτούς να περιηγηθούν σε ένα τρισδιάστατο λαβύρινθο.

Κατά τη διάρκεια των συνεδριών εξάσκησης, τους δόθηκε ένα διάλειμμα 90 λεπτών. Σε ορισμένους ζητήθηκε να ασχοληθούν με ήσυχες δραστηριότητες όπως το διάβασμα, ενώ σε άλλους ζητήθηκε να προσπαθήσουν να κοιμηθούν. Εκείνοι που κοιμήθηκαν και συνέβη να ονειρευτούν το λαβύρινθο παρουσίασαν δεκαπλάσια βελτίωση στο έργο στην επόμενη συνεδρία σε σύγκριση με τα άλλα υποκείμενα. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει όταν οι φοιτητές μελετούν για μια εξέταση και διαπιστώνουν ότι έχουν καλύτερη κατανόηση του υλικού μετά από μια νύχτα ύπνου, ειδικά αν ονειρεύτηκαν έστω έμμεσα για αυτό που είχαν μάθει.

Υπάρχουν όνειρα που φαίνεται να είναι αυστηρά εκπλήρωση επιθυμιών. Τα όνειρα για πτήση μπορεί να αντιπροσωπεύουν την επιθυμία για ελευθερία. Τα όνειρα αναζήτησης για νέα δωμάτια στο σπίτι μπορεί να εκφράζουν την επιθυμία για ευκαιρία ή καινοτομία.

Οι νύχτες μας πιθανότατα θα ήταν πιο ήσυχες και ο ύπνος μας πιο γαλήνιος αν δεν ονειρευόμασταν καθόλου, ή έστω όχι τόσο συχνά. Αλλά το μυαλό μας δεν θα ήταν τόσο πλούσιο ούτε ο εγκέφαλός μας τόσο ευκίνητος ούτε οι επιθυμίες μας τόσο συχνά εκπληρωμένες – έστω και μόνο σε έντονες φαντασιώσεις. Η αίθουσα προβολής του κοιμισμένου εγκεφάλου μπορεί μερικές φορές να σας εξαντλήσει, αλλά όπως όλα τα καλά θέατρα, σπάνια θα σας αφήσει να βαρεθείτε.