Οι σημαντικότερες πανδημίες στην Ιστορία
Αφού υπενθυμίσουμε ότι στην Ιστορία δεν έχουν καταγραφεί «ήσυχοι αιώνες», σημειώνουμε ότι δεν ζούμε ούτε την πραγμάτωση κάποιας προφητείας ούτε ένα είδος αποκάλυψης ούτε κάτι πρωτόγνωρο. Κυρίως δεν ζούμε μια περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας. Αντίθετα, ζούμε μια θανατηφόρο πανδημία, τον Covid-19, που αντιμετωπίζεται επιστημονικά σε μπόλικες δόσεις έντονης πραγματικότητας.
Στο προηγούμενο τεύχος αναφερθήκαμε στον λοιμό των Αθηνών, έναν λοιμό που αποδεκάτισε περίπου το 1/3 του πληθυσμού της πόλης και σκότωσε τον Περικλή, που μας τον περιγράφει λεπτομερώς ο Θουκυδίδης, ο οποίος νόσησε και σώθηκε.
Η πανούκλα του Ιουστινιανού (540 μ.Χ.)
Μια μεγάλης διασποράς – στον τότε γνωστό κόσμο – πανώλη έπληξε την ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ιδιαίτερα την πρωτεύουσά της, την Κωνσταντινούπολη. Η επιδημία χρονολογείται στην εποχή της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού και τοποθετείται χρονολογικά το 540-541 μ.Χ. Λέγεται πως προήλθε από αρουραίους στην Αίγυπτο, που ήταν ο σιτοβολώνας της Μεσογείου, και εξαπλώθηκε στη βυζαντινή πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη, όπου κατά την κορύφωση της πανδημίας πέθαιναν σχεδόν 5.000 άνθρωποι την ημέρα, αφήνοντας στο τέλος μόνο το ήμισυ του πληθυσμού της Πόλης.
Πενήντα χρόνια μετά την εμφάνιση και εξάπλωση της πανούκλας, η πανδημία είχε προκαλέσει τον θάνατο περίπου 25 εκατομμυρίων ανθρώπων, αριθμός που δύο αιώνες μετά το πρώτο κρούσμα ανήλθε στα 50 εκατομμύρια. Δίχως να μπορεί κανείς να παραθέσει τον ακριβή αριθμό των θυμάτων της πανούκλας του Ιουστινιανού, κύματα της πανώλης συνέχισαν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του 6ου, του 7ου και του 8ου αιώνα, με την ασθένεια να περιορίζεται γεωγραφικά και να γίνεται λιγότερο λοιμογόνα, ενώ υπολογίζεται ότι συνολικά ο αριθμός των νεκρών έφτασε τα 100 εκατομμύρια.
Μετά την τελευταία επανεμφάνιση κατά το 750, πανδημίες της κλίμακας της πανούκλας του Ιουστινιανού δεν εμφανίστηκαν ξανά στην Ευρώπη – μέχρι τον Μαύρο Θάνατο του 14ου αιώνα.
Μαύρη Πανώλη ή Μαύρος Θάνατος (1348 – 1353)
Η πανώλη αυτή, για την οποία έχουν διασωθεί πολλές καταγραφές, έλαβε διαστάσεις ανθρωπιστικής καταστροφής. Πρόκειται για μια από τις πλέον καταστροφικές καταγεγραμμένες πανδημίες στην παγκόσμια Ιστορία. Έλαβε χώρα μεταξύ του 1348 και του 1353 και υπολογίζεται ότι άφησε πίσω της από 100 έως 200 εκατομμύρια νεκρούς σε Ευρώπη και Ασία. Σύμφωνα με υπολογισμούς, εκτιμάται ότι μείωσε τότε τον παγκόσμιο πληθυσμό από 450 εκατομμύρια σε 350 – 375 εκατομμύρια.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ευρωπαϊκή κοινωνία πριν από το 1300 διέθετε εξοπλισμένα πανεπιστήμια, ανήγειρε επιβλητικούς γοτθικούς καθεδρικούς ναούς και γενικώς βίωνε μια λογοτεχνική και καλλιτεχνική περίοδο άνθησης. Βέβαια, δεν συνέβαινε αυτό και στον τομέα της ιατρικής. Οι λιγοστοί γιατροί της εποχής σήκωσαν τα χέρια ψηλά στην αινιγματική για αυτούς ασθένεια.
Η πανδημία, σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές, προκλήθηκε πιθανώς από το εντεροβακτήριο Yersinia pestis, που ενδημεί σε πληθυσμούς της Κεντρικής Ασίας. Η δημοφιλέστερη θεωρία για την έναρξή της είναι ότι προήλθε από τις στέπες της Μογγολίας, μέσω σταυροφόρων που επέστρεφαν από τη Μέση Ανατολή, αν και υπάρχει επίσης η άποψη ότι προήλθε από τη βόρεια Ινδία. Πιθανώς, μεταφέρθηκε από τις μογγολικές στρατιές και τους εμπόρους που ακολουθούσαν τον Δρόμο του Μεταξιού. Υπάρχει η εκδοχή να ξεκίνησε λίγο μετά το 1200 στα Ιμαλάια. Μετά την πανδημία πανώλης χρειάστηκαν τρεις αιώνες για να επανέλθει ο ευρωπαϊκός πληθυσμός στα επίπεδα προ της πανδημίας – και αυτό συνέβη μόλις τον 17ο αιώνα.
Πανδημίες πανούκλας
Η Ασιατική Χολέρα (1817) είναι η πρώτη πανδημία χολέρας από τις εφτά που θα ακολουθούσαν ώς τις μέρες μας. Αρχικά, εμφανίστηκε στην Ινδία, στο Δέλτα του Γάγγη, για να λάβει διαστάσεις το 1817 μέσω ταξιδιωτών που τη μετέφεραν στη Σρι Λάνκα και τη Βιρμανία. Αμέσως επόμενη σημαντικότερη είναι η τρίτη πανδημία πανούκλας (1850) που γνώρισε ο κόσμος και έπληξε την επαρχία Γιουνάν της Κίνας το 1850.
Η πανδημία αυτή ταξιδέψε ώς τα τέλη του 19ου αιώνα σε διάφορα σημεία του κόσμου (Χονγκ-Κονγκ, Ινδία, Νότια Αφρική, Ισημερινός, Σαν Φρανσίσκο κ.λπ.), αφήνοντας πίσω της συνολικά 12 εκατομμύρια νεκρούς. Το θετικό, ωστόσο, είναι ότι η ιατρική επιστήμη είχε εξελιχθεί πλέον, κάτι που απέτρεψε τελικά την επανεμφάνιση της νόσου.
Η Ισπανική Γρίπη (1918 – 1919)
Η Ισπανική Γρίπη ήταν μια ακραία καταστροφική πανδημία, η οποία εκδηλώθηκε το 1918 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 100 εκατομμυρίων ανθρώπων ή, κατ’ άλλους υπολογισμούς, 50 έως 60 εκατομμυρίων. Ο ιός μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο και στη συνέχεια άρχισε να μεταδίδεται μεταξύ των ανθρώπων.
Η Ισπανική Γρίπη πιθανότατα προήλθε από την Άπω Ανατολή, ονομάστηκε όμως έτσι επειδή οι πρώτες αναφορές για την πανδημία προήλθαν από τον Τύπο της Ισπανίας, η οποία δεν συμμετείχε στον πόλεμο (Α’ Παγκόσμιος). Τα πρώτα κρούσματά της εκδηλώθηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ. Καθώς μετακινούνταν τα στρατεύματα, μετακινείτο και η ασθένεια.
Έτσι, τον Μάιο επεκτάθηκε σε όλη τη Γαλλία και την Ιταλία, στη Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Γερμανία εισήλθε με τους αιχμαλώτους που είχαν συλληφθεί. Τον Ιούνιο, η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότια Αφρική. Έως τον Ιανουάριο του 1919, η Αυστραλία κατόρθωσε να μην πληγεί λόγω μιας αυστηρής καραντίνας. Στις 10 Ιουλίου του 1918, 160.000 κρούσματα εντοπίζονται στο Βερολίνο. Στη Μεγάλη Βρετανία, η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 220.000 ανθρώπων, στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώθηκαν πάνω από 550.000 θάνατοι, ενώ στην Ιαπωνία υπήρξαν περί τα 250.000 θύματα και στις Ινδίες 5 εκατομμύρια.
Σύμφωνα με καταγραφές, η Ισπανική Γρίπη έφτασε και στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1918 και το πρώτο κρούσμα εντοπίστηκε στην Πάτρα…
topontiki