Πώς μια δασκάλα έδειξε στους 9χρονους μαθητές της τι σημαίνει ρατσισμός

Το πρωινό της 5ης Απριλίου 1968 ο Στιβ Άρμστρονγκ, μαθητής της τρίτης δημοτικού, μπήκε στην αίθουσα του σχολείου του στην πόλη Riceville της Αϊόβα και είπε στη δασκάλα του Τζέιν Έλιοτ: «Γεια σας κυρία, σκότωσαν αυτόν τον Κινγκ χθες. Γιατί τον σκότωσαν;».

Αυτός ο Κινγκ δεν ήταν άλλος από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον άνθρωπο που ενσάρκωσε όσο κανείς άλλο στον ταραγμένο 20ο αιώνα την αγάπη και την αδελφοσύνη, μέσα από τους διαρκείς αγώνες του για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων ανθρώπων.

Η δασκάλα έπρεπε να βρει έναν τρόπο να εξηγήσει στα 9χρονα παιδιά γιατί κάποιος έκοψε το νήμα της ζωής του ηγέτη του Αφροαμερικανικού Κινήματος. Πώς θα μπορούσαν 28 λευκά παιδιά να αντιληφθούν το μίσος για έναν μαύρο και την ύπαρξη του ρατσισμού; Τότε η δασκάλα τους ρώτησε: «Πώς πιστεύετε ότι θα νιώθατε αν ήσασταν μαύροι; Σίγουρα είναι δύσκολο να το απαντήσετε αυτό εκτός αν είχατε πέσει εσείς οι ίδιοι θύματα προκατάληψης και ρατσισμού. Θέλετε να μάθετε;».

Κάπως έτσι γεννήθηκε το πείραμα που παραμένει επίκαιρο μέχρι και σήμερα, καθώς η 84χρονη πλέον Τζέιν Έλιοτ συνεχίζει να εφαρμόζει την «άσκηση», όπως η ίδια προτιμά να την αποκαλεί, σε εταιρείες και να κάνει διάφορες διαλέξεις τόσο στην Αμερική όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.

Μέχρι και σήμερα η Έλιοτ μιλάει για την πολυπολιτισμικότητα, υποστηρίζοντας πόσο ντροπιαστικό είναι να κρίνεις κάποιον από το χρώμα του δέρματός του. Της είναι αδύνατον να πιστέψει ότι ακόμα πρέπει να προσπαθεί για να πείσει ότι ο ρατσισμός πρέπει να εξαλειφθεί. Το πείραμα έχει από πολλούς χαρακτηριστεί ως ένα ορόσημο στην κοινωνική επιστήμη. Ο εκδότης McGraw-Hill έχει κατατάξει την Τζέιν Έλιοτ στη λίστα με τους σημαντικούς εκπαιδευτές όλων των εποχών μαζί με τον Κομφούκιο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Χόρας Μαν, τη Μαρία Μοντεσόρι και άλλους 23.
Τα προνόμια του γαλανομάτη και του καστανομάτη

Εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό λοιπόν, πριν 52 χρόνια, η Έλιοτ χώρισε τους μαθητές της σε αυτούς που είχαν γαλανά και σε αυτούς που είχαν καστανά μάτια. Στους καστανομάτηδες έδωσε μάλιστα να φορέσουν ένα φουλάρι για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους και είπε: «Όσοι έχετε γαλανά μάτια σε αυτή την αίθουσα είστε ανώτεροι από όλους τους υπόλοιπους. Είστε πιο έξυπνοι από τους συμμαθητές σας που έχουν καστανά μάτια και πιο καθαροί».

Η δασκάλα έδωσε στους γαλανομάτηδες έξτρα προνόμια όπως περισσότερη ώρα διαλείμματος. Λεπτό με το λεπτό διαπίστωνε πόσο τα λεγόμενά και οι πράξεις της δημιουργούσαν χάσμα μεταξύ των παιδιών. Τα «ανώτερα» παιδιά άρχισαν να γίνονται αυταρχικά και επιθετικά στους «κατώτερους» συμμαθητές τους και να τους υποβιβάζουν με κάθε ευκαιρία.

Στην τάξη άρχισε να δημιουργείται πολεμική ατμόσφαιρα. Μαθητές που ποτέ δεν αντιμετώπιζαν πρόβλημα στη μαθησιακή διαδικασία άρχισαν να κάνουν διαρκώς λάθη και να πέφτουν θύματα ρατσισμού από τους «ανώτερους» που δεν σταματούσαν λεπτό να τους υπενθυμίζουν πόσο καλύτεροί τους ήταν!

Την επόμενη μέρα η Τζέιν Έλιοτ αποφάσισε να αντιστρέψει τους ρόλους, με τους γαλανομάτηδες να χαρακτηρίζονται αναξιόπιστοι, χαζοί και κηφήνες και να παίρνουν τον κατώτερο ρόλο. Η δασκάλα βέβαια διαπίστωσε ότι οι καστανομάτηδες δεν συμπεριφέρθηκαν αλαζονικά, αλλά έχοντας βιώσει τον ρατσισμό ήταν λιγότερο κακοί με τους συμμαθητές τους θέλοντας να μην αισθανθούν τόσο άσχημα όσοι εκείνοι την προηγούμενη μέρα.
Η δημοσιότητα και οι αντιδράσεις

Όταν η άσκηση τελείωσε κάποια παιδιά αγκαλιάστηκαν, κάποια έκλαψαν. Η Έλιοτ τους θύμισε ότι αφορμή της βιωματικής μάθησης ήταν η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τους ζήτησε να γράψουν μία έκθεση με όσα έμαθαν.

Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα της μαθήτριας Debbie Hughes: «Τα παιδιά στην τάξη της κ. Έλιοτ που είχαν καστανά μάτια έκαναν διακρίσεις σε βάρος των γαλανομάτηδων. Έχω καστανά μάτια. Ένιωσα ότι αν ήθελα να τους χτυπήσω μπορούσα. Είχα επίσης πέντε λεπτά παραπάνω διάλειμμα. Όταν οι ρόλοι αντιστράφηκαν ήθελα απλά να φύγω από το σχολείο. Θύμωσα πολύ. Κάπως έτσι νιώθουν όσοι πέφτουν θύματα ρατσισμού».

Η Έλιοτ μοιράστηκε τις εκθέσεις των παιδιών με τη μητέρα της, που της έδειξε σε έναν δημοσιογράφο της τοπικής εφημερίδας Riceville Reporter. Οι εκθέσεις βγήκαν στο φύλλο της επόμενης μέρας με τον τίτλο: «Πώς μοιάζουν οι διακρίσεις». Το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης δεν άργησε να έρθει. Το Associated Press αναφερόταν στην αποσβολωμένη, από την αποτελεσματικότητα της άσκησης, δασκάλα. «Νομίζω ότι τα παιδιά βάδισαν για μέρα με τα παπούτσια των μαύρων παιδιών» έλεγε η Έλιοτ στο πρακτορείο.

Ακολούθησε η εμφάνιση της Έλιοτ στην τηλεοπτική εκπομπή του Τζόνι Κάρσον στο NBC, μια εμφάνιση που προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων από τους τηλεθεατές.

«Πώς τόλμησες να κάνεις ένα τέτοιο πείραμα στα λευκά παιδιά μας; Τα μαύρα παιδιά έχουν συνηθίσει σε τέτοιες ρατσιστικές συμπεριφορές, αλλά τα λευκά παιδιά δεν μπορούν να το καταλάβουν. Είναι σκληρό και θα τους προκαλέσει μόνιμη ψυχολογική ζημιά» ήταν μία από τις αντιδράσεις με τη δασκάλα να απαντά: «Γιατί ανησυχείτε τόσο για το εύθραυστο “εγώ” των λευκών παιδιών που βίωσαν μερικές ώρες φτιαχτού ρατσισμού όταν οι μαύροι ζουν τον ρατσισμό κάθε μέρα της ζωής τους;».

Την επομένη της συνέντευξης η Έλιοτ βρήκε τις γυρισμένες πλάτες των συναδέλφων της, ενώ επιθέσεις δέχτηκαν και τα παιδιά της με ύβρεις, ακόμα και ξύλο. Η δασκάλα όμως δεν οπισθοχώρησε. Συνέχισε την άσκηση στην τρίτη δημοτικού για άλλα εννιά χρόνια και στις μεγαλύτερες τάξεις για άλλα 8 μέχρι τη στιγμή που εγκατέλειψε το επάγγελμα του παιδαγωγού και αποφάσισε να συνεχίζει να διδάσκει κατά του ρατσισμού εκτός σχολικής αίθουσας.

Το 1970 έδειξε την άσκηση σε εκπαιδευτικούς σε μια διάσκεψη του Λευκού Οίκου για τα παιδιά και τη νεολαία. Το ABC μετέδωσε ένα ντοκιμαντέρ για τη δουλειά της. Έχει κάνει εκπαιδευτικές συναντήσεις σε εταιρείες όπως οι General Electric, Exxon, AT&T, IBM και ομιλίες στο Ναυτικό των ΗΠΑ, στον κυβερνητικό οργανισμό IRS, το αμερικανικό υπουργείο Παιδείας.

Δεκατέσσερα χρόνια μετά το σχολικό πείραμα η επίδραση που είχε στα παιδιά φάνηκε και στο reunion της τάξης, με τους ενήλικες πλέον να αποφαίνονται πόσο επηρεάστηκε η ζωή τους από την εμπειρία που τους πρόσφερε η Τζέιν Έλιοτ.