ΔΕΠΥ: Αιτίες, συμπτώματα και πρακτικές οδηγίες για γονείς
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα είναι μια κατάσταση που στερεί από τα παιδιά την ικανότητα να επικεντρωθούν κάπου και να δώσουν προσοχή.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι νευρικά και διασπώνται εύκολα. Αυτό καθιστά δύσκολο να μείνουν συγκεντρωμένα σε μια εργασία, να ακούσουν το δάσκαλο ή να τελειώσουν μια αγγαρεία. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ υπολογίζονται στο 3% με 5% του γενικού πληθυσμού, αν και μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι το ποσοστό ανεβαίνει στο 10%.
Aπροσεξία
Το κύριο σύμπτωμα της ΔΕΠΥ είναι η ανικανότητα των παιδιών να δώσουν προσοχή σε κάτι. Τα παιδιά μπορεί να έχουν πρόβλημα ακούγοντας ένα ηχείο, να ακολουθήσουν οδηγίες, να τελειώσουν μια δουλειά ή να φυλάξουν και να παρακολουθούν τα προσωπικά τους αντικείμενα. Μπορεί να ονειροπολούν συχνά και να κάνουν λάθη απροσεξίας. Εχουν την τάση να αποφεύγουν δραστηριότητες που απαιτούν παρατεταμένη συγκέντρωση και βαριούνται εύκολα.
Υπερκινητικότητα
Ενα άλλο συστατικό της ΔΕΠΥ είναι η αδυναμία του παιδιού να καθίσει ήσυχο. Μπορεί να τρέχει και να σκαρφαλώνει συνεχώς σε πράγματα, ακόμα και σε εσωτερικούς χώρους. Οταν κάθεται είναι ανήσυχο, νευριάζει ή χοροπηδάει στο κάθισμά του. Μερικά παιδιά με ΔΕΠΥ μιλούν υπερβολικά και είναι δύσκολο να παίξουν ήσυχα.
Παρορμητικότητα
Ενα ακόμα σημάδι της ΔΕΠΥ είναι η παρορμητικότητα. Το παιδί δεν κάθεται στη σειρά του μαζί με τα άλλα, διακόπτει τους άλλους, σπεύδει να απαντήσει πριν καν ο δάσκαλος τελειώσει την ερώτηση. Αυτή η πτυχή της ΔΕΠΥ καθιστά δύσκολο για τα παιδιά να περιμένουν τη σειρά τους, ή να σκέφτονται προτού ενεργήσουν.
Επιπτώσεις ΔΕΠΥ στην καθημερινή ζωή
Αν δεν δοθεί η απαραίτητη θεραπεία η ΔΕΠΥ μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού κοινωνικά και ακαδημαϊκά. Η αδυναμία να εστιάσει συχνά το οδηγεί σε κακή απόδοση στο σχολείο. Τα παιδιά που διακόπτουν τους άλλους ή δεν περιμένουν τη σειρά τους, μπορεί να έχουν πρόβλημα να κάνουν και να διατηρήσουν φίλους. Τα εμπόδια αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και επικίνδυνες συμπεριφορές. Η ΔΕΠΥ αυξάνει επίσης τον κίνδυνο κατάθλιψης παιδικής ηλικίας και διαταραχών άγχους.
Αιτίες της ΔΕΠΥ
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν μικρότερη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή. Μπορεί επίσης να έχουν ανισορροπίες στους χημικούς «αγγελιοφόρους» του εγκεφάλου, τους λεγόμενους νευροδιαβιβαστές. Δεν είναι σαφές τι προκαλεί αυτές τις ανωμαλίες, αλλά πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι παίζει ρόλο η γενετική γιατί η ΔΕΠΥ είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομική, καθώς ένα ποσοστό 76% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως έναν συγγενή με αυτή τη διαταραχή.
Διάγνωση της ΔΕΠΥ
Δεν υπάρχουν εργαστηριακές εξετάσεις για την ανίχνευση της ΔΕΠΥ. Αντ’ αυτού οι γιατροί βασίζονται στην ανταπόκριση του ασθενούς σε ερωτήσεις, περιγραφή της οικογένειας για τα προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού και στην αξιολόγηση που γίνεται από τους δασκάλους στο σχολείο. Ενα παιδί που έχει ΔΕΠΥ εμφανίζει κάποιο συνδυασμό ελλειμματικής προσοχής, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας για τουλάχιστον έξι μήνες σε ένα βαθμό που είναι απροσάρμοστος και αταίριαστος με την ηλικία του. Η έναρξη των συμπτωμάτων έχει εμφανιστεί προτού το παιδί συμπληρώσει τα 7 του χρόνια.
Τύποι ΔΕΠΥ
Υπάρχουν τρεις μορφές της ΔΕΠΥ. Ο συνδυασμένος τύπος είναι ο πιο κοινός και ισχύει και για τα παιδιά που παρουσιάζουν έλλειψη προσοχής, υπερκινητικότητα και προσαρμοστικότητα. Στον υπερκινητικό/παρορμητικό τύπο, τα παιδιά είναι νευρικά και δεν μπορούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους. Τα παιδιά με τον απρόσεκτο τύπο, που παλαιότερα ονομαζόταν διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, έχουν πρόβλημα με την εστίαση πάνω σε συγκεκριμένα πράγματα. Αλλά δεν είναι υπερβολικά ζωηρά και συνήθως δεν κάνουν φασαρία στην τάξη.
Τα φάρμακα για ΔΕΠΥ
Τα διεγερτικά φάρμακα μπορεί να βοηθήσουν στην αύξηση της προσοχής ενός παιδιού, ενώ παράλληλα βοηθούν στον έλεγχο της υπερκινητικότητας και της παρορμητικής συμπεριφοράς. Οι μελέτες δείχνουν πως αυτά τα φάρμακα λειτουργούν στο 70% έως 80% των ατόμων με ΔΕΠΥ, αν και μπορεί να έχουν κάποιες ανησυχητικές παρενέργειες. Τα μη διεγερτικά φάρμακα μπορούν επίσης να αποτελέσουν επιλογές για κάποια παιδιά.
Σύμβουλοι για ΔΕΠΥ
Σύμβουλοι – ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί με ΔΕΠΥ να μάθει να χειρίζεται τις απογοητεύσεις και να οικοδομήσει μια αυτοεκτίμηση. Μπορούν, επίσης, να παράσχουν υποστηρικτικές στρατηγικές στους γονείς. Ενα συγκεκριμένο είδος θεραπείας, που ονομάζεται «εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες», μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να βελτιώσουν την ικανότητά τους, να είναι πιο ευέλικτα στις κοινωνικές τους συναναστροφές και να μοιράζονται πράγματα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η μακροχρόνια θεραπεία με συνδυασμό φαρμάκων και συμπεριφοριστική θεραπεία (ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που έχει στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να νιώσουν καλύτερα) είναι πιο αποτελεσματική απ’ ό,τι μόνη της η φαρμακευτική αγωγή.
Ειδική Εκπαίδευση για παιδιά με ΔΕΠΥ
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να εκπαιδευτούν στις κανονικές σχολικές τάξεις, αλλά μερικά λειτουργούν καλύτερα σε ένα πιο δομημένο περιβάλλον. Η ειδική εκπαίδευση είναι ένα είδος εκπαίδευσης που έχει σχεδιαστεί για να ανταποκρίνεται στις ειδικές ανάγκες των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες ή διαταραχές συμπεριφοράς. Δεν πληρούν όλα τα παιδιά με ΔΕΠΥ τις προϋποθέσεις για την ειδική αγωγή.
Ο ρόλος της ρουτίνας
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά στο σπίτι όπου οι δομές είναι πιο ξεκάθαρες και οι ρουτίνες πιο σαφείς. Καταρτίζοντας ένα καθημερινό πρόγραμμα, μπορούν να υπενθυμίζουν στο παιδί τους τι πρέπει να κάνει σε κάθε δεδομένη στιγμή. Αυτό μπορεί να βοηθήσει το παιδί να εστιάσει στις εργασίες που πρέπει να κάνει κάθε μέρα. Το πρόγραμμα θα πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες ώρες για το ξύπνημα, το φαγητό, το παιχνίδι, την εργασία, τις δουλειές, τις διάφορες δραστηριότητες και την ώρα που πρέπει να πάει για ύπνο το βράδυ.
Δίαιτες για παιδιά με ΔΕΠΥ
Οι απόψεις διίστανται σχετικά με το αν η διατροφή μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Ενώ οι μελέτες δείχνουν πως οι δίαιτες έχουν ανάμεικτα αποτελέσματα, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν πως υπάρχουν κάποιες τροφές που κάνουν καλό στον εγκέφαλο και μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Υψηλές σε πρωτεΐνες τροφές, όπως τα αυγά, το κρέας, τα φασόλια, οι ξηροί καρποί, μπορούν να βελτιώσουν την συγκέντρωση. Θα μπορούσατε επίσης να αντικαταστήσετε τους απλούς υδατάνθρακες, όπως τα γλυκά και το άσπρο ψωμί, με σύνθετους υδατάνθρακες, όπως τα αχλάδια και το ψωμί ολικής αλέσεως. Συζητήστε με τον παιδίατρο πριν προχωρήσετε σε οποιεσδήποτε δραματικές αλλαγές στη διατροφή του παιδιού σας.
ΔΕΠΥ και πρόχειρο φαγητό
Ενώ πολλά παιδιά ερεθίζονται μετά από την κατανάλωση πρόχειρου φαγητού, δεν υπάρχει καμία απόδειξη πως η ζάχαρη αποτελεί μία από τις αιτίες της ΔΕΠΥ. Ο ρόλος των πρόσθετων τροφίμων στην ενίσχυση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ δεν έχει επιβεβαιωθεί. Μερικοί γονείς πιστεύουν ότι τα συντηρητικά και οι χρωστικές των τροφίμων επιδεινώνουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και έτσι είναι λογικό να αποφεύγουν αυτές τις ουσίες.
ΔΕΠΥ και τηλεόραση
Η σύνδεση ΔΕΠΥ και τηλεόρασης είναι ασαφής, αλλά σε κάθε περίπτωση συνιστάται ο περιορισμός της έκθεσης των μικρών παιδιών σ’ αυτήν. Καλό είναι να αποθαρρύνετε τα παιδιά κάτω των 2 ετών να παρακολουθούν, ενώ για τα μεγαλύτερα αρκεί να παρακολουθούν έως δύο ώρες ημερησίως. Για να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει δεξιότητες συγκέντρωσης, πρέπει να ενθαρρύνετε δραστηριότητες όπως παιχνίδια, παζλ και ανάγνωση.
Πρόληψη της ΔΕΠΥ
Δεν υπάρχει ασφαλής τρόπος για την πρόληψη της ΔΕΠΥ στα παιδιά, αλλά υπάρχουν κάποια βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να μειώσετε τον κίνδυνο. Μπορείτε να αυξήσετε τις πιθανότητες να μην έχει το παιδί σας ΔΕΠΥ, παραμένοντας υγιής στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ξεκινήστε αποφεύγοντας το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τον καπνό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα παιδιά των οποίων οι μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ΔΕΠΥ.