Αυτοψία στη Μόρια Λέσβου: Η μέσα Μόρια και η έξω, η Μόρια της παραβατικότητας

«Δεν υπάρχει μια Μόρια. Και αυτό είναι το πρόβλημα με ετούτη τη μεγάλη πόλη των 8.600 κατοίκων σήμερα, τη δεύτερη μεγάλη πόλη της Λέσβου, που κληθήκαμε να διαχειριστούμε» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ στέλεχος του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής που συναντήσαμε χθες Σάββατο το πρωί μαζί με υπαλλήλους, την ώρα που εργαζόταν για την «Έξοδο» 400 αιτούντων άσυλο που προγραμματίζεται για αύριο.

Γιατί αύριο είναι η πρώτη «μεγάλη» μέρα για τη Μόρια. Αύριο Δευτέρα φεύγουν από τον καταυλισμό του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) 400 άτομα με προορισμό τις νέες δομές που ετοιμάστηκαν στην άλλη Ελλάδα. Θα ακολουθήσουν 80 την Τρίτη, άλλοι 400 την Τετάρτη, 600 το διήμερο Πέμπτης και Παρασκευής. Σχεδόν 2000 μέχρι την τελευταία μέρα του μήνα. Και μετά άλλοι 1000. Στο πρώτο 10ήμερο του Οκτωβρίου. Όλοι τους με κατεύθυνση τις νέες δομές στη βόρεια Ελλάδα. 1100 στη Βόλβη. 560 στον Κατσικά Ιωαννίνων. 860 στα Γρεβενά. 280 στη Φιλιππιάδα.

Αριθμοί αφίξεων και αναχωρήσεων

Στον οικίσκο στο χώρο του ΚΥΤ της Μόριας όπου ρυθμίζονται οι τελευταίες λεπτομέρειες για τους πρώτους 400 που φεύγουν αύριο Δευτέρα, Αφρικανοί από την υποσαχάρεια μαύρη ήπειρο, συνωστίζονται ελπίζοντας σε αυτήν την πολυπόθητη «μπλε κάρτα», που θα τους δώσει το δικαίωμα του απεγκλωβισμού από τη Λέσβο. Μήνες πολλοί έχουν να φύγουν Αφρικανοί από το νησί.

«Έπρεπε να φτάσει η κατάσταση στο απροχώρητο για να φύγει κόσμος από τον καταυλισμό;» ρωτάμε τον Διοικητή του ΚΥΤ της Μόριας Γιάννη Μπαλμπακάκη.

«Ποιος λέει πως δεν έφυγε κόσμος από τη Μόρια;» απαντά μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Και συνεχίζει: «Από 1ης Ιανουαρίου μέχρι και τις 19 Σεπτεμβρίου από τη Μόρια αναχώρησαν συνολικά 8.406 άτομα. Στις αρχές της χρονιάς όμως σε όλες τις δομές στο νησί και όχι μόνο στη Μόρια βρισκόταν όχι περισσότεροι από 6.000 άνθρωποι. Πράγμα που σημαίνει ότι αν από την Πρωτοχρονιά δεν είχε φθάσει στο νησί ούτε ένας πρόσφυγας σήμερα το νησί θα ήταν άδειο. Ήρθαν όμως. Και μάλιστα ήρθαν πολύ περισσότεροι από όσους έφυγαν. Μέχρι και τις 19 Σεπτεμβρίου στη Λέσβο έφθασαν 11.934 άτομα, κάπου δηλαδή 3.500 άτομα περισσότερα από όσα αναχώρησαν» σημειώνει ο κ. Μπαλμπακάκης.

Τα επίσημα στοιχεία είναι εντυπωσιακά και δείχνουν τις αυξημένες αφίξεις ως αιτία της κατάστασης που δημιουργήθηκε στη Μόρια.

Τον Ιανουάριο του 2018 έφθασαν στο νησί 905 άτομα αντί των 456 την αντίστοιχη περίοδο του 2017. Το Φεβρουάριο 561, αντί 257. Το Μάρτιο 1339, αντί 343. Τον Απρίλιο 1820, αντί 231. Το Μάιο 1490, αντί 537. Το Μάιο 1490, αντί 537. Τον Ιούνιο 1048, αντί 943. Τον Ιούλιο 1275, αντί των 1132. Τον Αύγουστο 1722, αντί των 1070. Και το Σεπτέμβριο έως τις 19 του μήνα ήρθαν 1768 άτομα αντί των 2368 που ήρθαν όλο τον περσινό Σεπτέμβριο.

Η Μόρια και οι άλλοι καταυλισμοί

Σήμερα στο νησί διαμένουν επίσημα 10.841 πρόσφυγες και μετανάστες. Από αυτούς σύμφωνα με τα στοιχεία της 21ης Σεπτεμβρίου, 8706 διαμένουν στη Μόρια, 1.191 στον καταυλισμό του Καρά Τεπέ που διαχειρίζεται ο Δήμος Λέσβου. 748 άτομα διαμένουν σε δομές που διαχειρίζεται η ΑΜΚΕ «Ηλιαχτίδα». 91 διαμένουν στη δομή του πρώην ΠΙΚΠΑ. Και τέλος 105 κρατούνται στον κλειστό χώρο του Προαναχωρησιακού Κέντρου, σε έναν ιδιαίτερο χώρο στο κέντρο του καταυλισμού της Μόριας.

Ο πίνακας στο γραφείο του κ. Μπαλμπακάκη ένα τεράστιο παζλ με αριθμούς που συνεχώς αλλάζουν. Νούμερα δίπλα από περίεργες ονομασίες. zone 1 έως zone 6, section 1 και 2, safe zone, olive groove, new arrivals, safe zone…

«Υπάρχει safe zone (ασφαλής ζώνη) στη Μόρια;» ρωτάμε τον κ. Μπαλμπακάκη.

Στην ανατολική πλευρά του μεγάλου παλιού στρατοπέδου του 296 ΤΕ της Μόριας που μετατράπηκε σε ΚΥΤ υπάρχει η ζώνη ασφαλείας. Ένας χώρος κλειστός όπου η είσοδος επιτρέπεται μόνο μετά από λεπτομερή έλεγχο των εισερχομένων, και όπου διαμένουν μόνο ασυνόδευτα ανήλικα κορίτσια πρόσφυγες. Εδώ η είσοδος στην ουσία επιτρέπεται μόνο στα κορίτσια που διαμένουν στον χώρο, και στους εργαζομένους σε αυτόν. «Μια από τια άγνωστες Μόριες» είναι αυτός ο χώρος που υποδειγματικά λειτουργεί από την ΑΜΚΕ «Ηλιαχτίδα» λέει ο κ. Μπαλμπακάκης.

Κάπως έτσι άρχισε η περιήγηση σε ετούτη την άναρχα αναπτυγμένη πόλη του καταυλισμού της Μόριας που τμήματά της βλέπουν το φως της δημοσιότητας και φυσικά ποτέ όλη. Ανάλογα με τα προβλήματα που δημιουργούνται, τις εξεγέρσεις, τις συγκρούσεις και τις φωτιές που ξεσπάν.

Η Μόρια στο σύνολο της είναι ανοικτή. Δηλαδή οι διαμένοντες σε αυτήν είναι ελεύθεροι να μπουν και να βγουν οπότε το θελήσουν. Οι 300 εργαζόμενοι μπαινοβγαίνουν επίσης ελεύθερα. Όλοι οι άλλοι μπαίνουν στη Μόρια μόνο κατόπιν άδειας και βρίσκονται πάντα όσο είναι μέσα στον καταυλισμό μόνο συνοδεία εργαζομένου στο ΚΥΤ. «Η Μόρια δεν είναι φυλακή» λέει ο κ. Μπαλμπακάκης. Και συνεχίζει: «Δεν λειτουργεί ως τέτοια και δεν θα μπορούσε να είναι τέτοια».

Και οι… «Μόριες»

Κάπου εδώ αρχίζει η καταμέτρηση του αρχικού σχολίου για το πόσες «Μόριες» υπάρχουν. Χονδρικά δυο. Η μέσα και η έξω.

Μέσα είναι η Μόρια που βρίσκεται υπό τη συνεχή και πλήρη εποπτεία του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. Βρίσκεται στα όρια του παλιού στρατοπέδου και ένα πολύ μεγάλο μέρος του καλύπτεται με οικίσκους κάθε λογής. Τους γνωστούς τύπου ISO, σκηνές τύπου rap hall της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες χωρητικότητας 210 ατόμων που μετατρέπονται με την παρέμβαση μιας ολλανδικής ΜΚΟ σε μικρούς ιδιαίτερους χώρους τεσσάρων κρεβατιών ο καθένας και φυσικά σκηνές. Σκηνές για Κούρδους, σκηνές για Αφγανούς, για Αφρικανούς… Αλλά και υποδομές υγιεινής, τουαλέτες και ντουζιέρες που ολοένα και αυξάνονται. «Σήμερα μέσα στη Μόρια υπάρχει η αποδεκτή αντιστοιχία ενός χώρου υγιεινής ανά 32 άτομα» λέει ο κ. Μπαλμπακάκης. Δείχνοντας χώρους όπου κάποιος μπορεί να πλύνει τα ρούχα του ή να μαγειρέψει.

Σε αυτή τη Μόρια, την «εντός των τειχών», η αποκομιδή των απορριμμάτων και η προσπάθεια για τήρηση κανόνων υγιεινής είναι συνεχής και διαρκής. Εδώ υπάρχουν και οι «επιχειρήσεις» των προσφύγων, παράγκες όπου κανείς μπορεί να κουρευτεί, να προμηθευτεί ένα καφέ ή ένα τσάι. Μαγαζιά που εμφανή έχουν την εθνική προέλευση του ιδιοκτήτη τους με στόχο να μαζέψουν τους συμπατριώτες τους «πελάτες».

Εδώ υπάρχει και η περιβόητη «ουρά» για τη διανομή του φαγητού. Μια διανομή που γίνεται τρεις φορές την ημέρα και περιλαμβάνει και τη διανομή δυο μπουκαλιών νερού (συνολικά τριών λίτρων κατ’ άτομο) η οποία φυσικά δεν μπορεί να γίνει αυτόματα. Καθημερινά μοιράζονται 36.000 μερίδες φαγητού και νερού. Και αυτό είναι μια δύσκολη διαδικασία, που πολλές φορές προκαλεί εκνευρισμούς, καυγάδες και τελικά συγκρούσεις. Αυτός είναι και ο χώρος όπου χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά περνάν τις περισσότερες ώρες τους. Κάποιοι μάλιστα μπαίνουν επί πολλές ώρες σε αυτή την περίεργη κατασκευή με τα μεταλλικά πλέγματα περιμένοντας να πάρουν πρώτοι την επόμενη μερίδα φαγητού. Επί πολλές ώρες… Εδώ «σκηνοθετούνται» ενίοτε και οι σκηνές συγκρούσεων και απεγνωσμένων ανθρώπων πίσω από τα κάγκελα που βλέπουν το φως σε διεθνή τηλεοπτικά δίκτυα.

Οι έξω «Μόριες»

Η ανατολική είσοδος του ΚΥΤ και του εντός των «τειχών» καταυλισμού, οδηγεί σε μια «άλλη» Μόρια. Σε αυτήν που και πάλι χωρίζεται στα δυο, μερικές φορές και στα τρία!

Η μια διαχειρίζεται από μια επίσημη και αναγνωρισμένη διεθνή ΜΚΟ που λειτουργεί σε νοικιασμένο ελαιώνα όπου έχει εγκαταστήσει χώρους υγιεινής και σκηνές σε διαμορφωμένη γη. Σκοπός να απορροφά σε ανθρώπινες συνθήκες, πρόσφυγες και μετανάστες που δε χωράνε στη «μέσα Μόρια». Οι εργασίες διαμόρφωσης της γης όμως και συγκεκριμένα, η κατασκευή αναλημματικών τοίχων με ντόπια πέτρα, προκάλεσαν την αντίδραση κατοίκων του γειτονικού χωριού Μόρια που προσέφυγαν στην Πολεοδομία καταγγέλλοντας παράνομες οικοδομικές εργασίες και την επέκταση στην ουσία των μόνιμων υποδομών του καταυλισμού του ΚΥΤ. Ο χώρος αυτός περιλαμβάνει επίσης και χώρο αθλοπαιδιών αλλά και αναψυχής.

Βόρεια από αυτή τη «Μόρια» αρχίζει η «Μόρια» που είναι γνωστή στα ΜΜΕ της Ευρώπης και όχι μόνο. Πρόσφυγες και μετανάστες, που δεν χωρούν αλλού αλλά και κάποιοι που δεν θέλουν να μπουν στον «εντός των τειχών» καταυλισμό, έχουν καταλάβει μεγάλα τμήματα ελαιοκαλλιεργειών δημιουργώντας δικούς τους χωριστούς καταυλισμούς. Με ρευματοκλοπές από πρόχειρες εγκαταστάσεις που δημιουργούν ένα απίστευτο και ταυτόχρονα επικίνδυνο δίκτυο ηλεκτροδότησης, με σκουπίδια παντού, με τις πρόχειρες παρεμβάσεις υποδομών να μην μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες σε ύδρευση, μπάνια και τουαλέτες, αυτή η άλλη «Μόρια» είναι ο χώρος όπου αναπτύσσεται και κάθε λογής παραβατικότητα. Προσβάσιμη από τους πάντες στα βόρεια και ανατολικά όρια της, λειτουργεί ως ένα ιδιότυπο «γκέτο»…

Η «εκτός των τειχών» Μόρια και ιδιαίτερα η τελευταία είναι και ο χώρος παρέμβασης ανεπίσημων ΜΚΟ και άλλων ευρωπαίων εθελοντών κάποιοι από τους οποίους δεν κινούνται πάντοτε και από τα πλέον ευγενή κίνητρα.

Εδώ επίσης πραγματοποιούνται κάθε λογής παράνομες συναλλαγές με ντόπιους. Από αγοραπωλησία καπνού, αλκοόλ και ουσιών μέχρι πορνεία.

Το γιατί δεν παρεμβαίνει κανείς σε αυτόν το χώρο είναι ένα ερώτημα. Η απάντηση δεν δίνεται πάντα δια της σιωπής. «Σε ένα τόπο όπου συνωστίζονται 8.500 άνθρωποι με τόσες πολλές εθνικές και πολιτισμικές διαφορές και ταυτόχρονα, σε συνθήκες φτώχιας είναι επόμενο να δημιουργούνται τέτοιες καταστάσεις. Αν δεν δημιουργούνται εδώ θα δημιουργούνται κάπου αλλού. Στην πόλη, στα γύρω χωριά όπως στην Παναγιούδα ή μέσα στην ίδια τη Μόρια» λέει στέλεχος της τοπικής Αστυνομικής αρχής.

Εδώ ας σημειωθεί ότι όπως ο κ. Μπαλμπακάκης υποστηρίζει, «υπερβολικές» χαρακτηρίζονται οι καταγγελίες περί απόπειρας αυτοκτονίας ανηλίκων παιδιών, βιασμών και άλλων ανάλογων περιστατικών». «Κατ’ αρχάς, λέει, οι περισσότερες από τις καταγγέλλουσες διεθνείς ΜΚΟ όχι μόνο δεν επιχειρούν στη Λέσβο, δεν επιχείρησαν ποτέ αλλά δεν έχουν έλθει ούτε καν ως επισκέπτες. Δε λέει κανείς ότι δεν υπάρχουν τέτοια περιστατικά και ιδιαίτερα αυτά των βιασμών. Αλλά είναι τηρουμένων των αναλογιών, αυτά που συμβαίνουν και εκτός της Μόριας, σε σύγχρονες και οργανωμένες κοινωνίες».

Όσον αφορά τα περιστατικά ψυχολογικών προβλημάτων και πάλι ο κ. Μπαλμπακάκης λέει πως τα καταγγελλόμενα είναι υπερβολικά. «Πολλοί χρησιμοποιούν τα προβλήματα υγείας και μάλιστα τα ψυχικά προβλήματα υγείας των παιδιών τους ως τρόπο χαρακτηρισμού ευαλωτότητας, δηλαδή ως μέσον για τον εύκολο απεγκλωβισμό από το νησί. Εύκολη και μερικές φορές χωρίς ειδική επιστημονική προσέγγιση είναι σε θέματα υγείας και η προσέγγιση από διεθνείς οργανισμούς παροχής υπηρεσιών υγείας που συχνά διαψεύδονται από το ίδιο το ΚΕΕΛΠΝΟ».

Προς τι λοιπόν ο θόρυβος; Προς τι ο χαρακτηρισμός της Μόριας ως σύγχρονο κολαστήριο;

Όλα δείχνουν πως υπάρχει πραγματικό πρόβλημα στη Μόρια. Από το σημερινό πληθυσμό της, το 52% στεγάζεται σε σκηνές (κάπου 4.500 άνθρωποι) και οι υπόλοιποι σε κάθε λογής οικίσκους. Η κραυγή όπως «Moria no good» περισσότερο ως κραυγή υπέρ του γρήγορου απεγκλωβισμού όλων αυτών των ανθρώπων που βρίσκονται στο νησί ως αποτέλεσμα της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας πρέπει να εκληφθεί. Ταυτόχρονα πολλές είναι και οι φήμες στα όρια διαρροής ψευδών ειδήσεων, τόσο με αποδέκτες τους ίδιους τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, όσο και τους υπόλοιπους ντόπιους και άλλους Έλληνες και Ευρωπαίους που διαδίδονται από πολλές κατευθύνσεις. Από κάποιους που ευελπιστούν σε πολιτικό κέρδος. Αλλά και από κάποιους που ευελπιστούν σε οικονομικό κέρδος μιας και η κακή κατάσταση προκαλεί χορηγίες γιατί οι χορηγίες τους επιτρέπουν να συνεχίζουν να επιχειρούν.

«Η Μόρια είναι ‘κόλαση’, και η Μόρια είναι ‘κολαστήριο’, ακούω συνέχεια» λέει ο κ. Μπαλμπακάκης. «Η Μόρια όμως συνεχίζει, είναι και ο χώρος όπου 300 και περισσότεροι άνθρωποι δίνουν κάθε μέρα την ψυχή τους για να λειτουργεί αυτή η νέα πόλη. Μια πόλη που χτίστηκε χωρίς υποδομές, σταδιακά και έφτασε να είναι η δεύτερη μετά τη Μυτιλήνη πόλη του νησιού. Δεν είναι κολαστήριο με την έννοια ότι δεν βασανίζεται κανένας. Δεν είναι κόλαση γιατί δεν υπάρχει και παράδεισος σε τέτοιες περιπτώσεις. Είναι μια δύσκολη κατάσταση που χρέος μας είναι να τη διαχειριστούμε. Όσοι ειδικεύονται σε χαρακτηρισμούς δεν έχουν παρά να έρθουν και να περπατήσουν όλο τον καταυλισμό. Να δουν τις προσπάθειες. Το τι κάνουμε και το τι δεν μπορούμε να κάνουμε. Όχι να κάνουν μια ακόμα φορά τη γνωστή βόλτα από την είσοδο στο γραφείο προς ενημέρωση και μετά δηλώσεις στα ΜΜΕ, δηλώσεις που μόνο εντείνουν το πρόβλημα. Να δουν τι σημαίνει η καθημερινή διανομή 36.000 μερίδων φαγητού και νερού. Να δουν τι σημαίνει ο καθαρισμός, το πλύσιμο, η απολύμανση εκατοντάδων χημικών τουαλετών και μπάνιων. Η αποκομιδή τόνων απορριμμάτων. Η διαχείριση δυστυχισμένων ανθρώπων που ήρθαν στη Λέσβο από δεκάδες κράτη, φυγάδες πολέμων και συγκρούσεων πολλές φορές οικονομικών. Υπάρχουν κάθε μέρα 300 καλημέρες και πολλά περισσότερα χαμόγελα επαγγελματιών και εθελοντών. Για τα οποία δε μίλησε ποτέ κανένας. Και αυτά είναι η Μόρια όμως… Κι όποιος τα αποκρύπτει δε βοηθά αλλά επιτείνει το πρόβλημα. Τόσο αυτό των προσφύγων και των μεταναστών όσο και αυτό των τοπικών κοινωνιών» καταλήγει ο κ. Μπαλμπακάκης.

ΑΠΕ-ΜΠΕ – Σ. Μπαλάσκας