Ενδιαφέρουσα  η παρουσίαση της ιστορίας των καλντεριμιών και ξερολιθιών της Βέργας!

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

Με επιτυχία έγινε η παρουσίαση στο ιστορικό δημαρχείο Καλαμάτας, την περασμένη Παρασκευή  για την ιστορία και τα μνημεία της Σέλιτσας.

Στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν οι ακόλουθες αρχικές παρεμβάσεις:

1. Επιστολή Κεντρικής Υπηρεσίας ΥΠΠΟΑ (ΔΠΑΝΣΜ από 13.6.2018)
2. Χαιρετισμός του Ευτ. Μπιτσάνη, εκπροσώπου ΕΦΑ Μεσσηνίας
3. Αναλυτική παρουσίαση του Κώστα Μαρκάκη, εκπροσώπου των “Φίλων της Βέργας”, με έμφαση στην ιστορία της Σέλιτσας (Βέργας) και την χρονολόγηση παραδοσιακών τεχνικών έργων όπως τα Καλντερίμια (με ενδεικτικό χάρτη 1835 και 2 χάρτες Χαρακτηρισμών ΥΠΠΟΑ)

Ακολούθησαν τοποθετήσεις εκπροσώπων των συνδιοργανωτών :

• Παναγιώτη Χειλά, προέδρου και Βαγγέλη Πανταζή, αντιπροέδρου Δημοτικής Κοινότητας Βέργας
• Χαράλαμπου Αφάλη, προέδρου Πολιτιστικού Συλλόγου Βέργας
• Αγγελικής Παναγουλέα, εκ του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Μάνης
• Ελένης Οικονομοπούλου και Μιχ. Στακιά από τον Σ.Π.Ο.Κ. “Ευκλής”
• Θύμιου Αλεξόπουλου, από τον  ΕΟΣ Καλαμάτας
• Στέφανου Κουνιάδου, προέδρου της Οικολογικής Κίνησης Καλαμάτας.

Στη συνέχεια υπήρξαν τοποθετήσεις των προσκεκλημένων :

• Ξένης Αραπογιάννη, αρχαιολόγου
• Σταύρου Καπετανάκη, προέδρου Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών, ιστορικού συγγραφέα
• Παύλου Γκρέκη, εκπροσώπου του Επιμελητηρίου Μεσσηνίας.

Επίσης συμμετείχαν και τοποθετήθηκαν οι Περιφερειακές και Δημοτικές Παρατάξεις:

• “Πελοπόννησος πρώτα”, με τον επικεφαλής Νίκο Πατσαρίνο
• “Ανοιχτός Δήμος – Ενεργοί Πολίτες”, με τον Δημήτρη Φαββατά, δημοτικό σύμβουλο Καλαμάτας.

Στη συζήτηση παρενέβησαν και οι δημότες :

• Όλγα Καλογεροπούλου – Δραγώνα
• Δημήτρης Πανταζής
• Δημήτρης Χόχωλης.

Συμμετείχαν επίσης, μεταξύ άλλων, οι :

• Παναγιώτης Αλευράς, “Δημοκρατική Πελοποννησιακή Συνεργασία”
• Χριστίνα Καντζιλιέρη, δημοτική σύμβουλος “Λαϊκής Συσπείρωσης Καλαμάτας”
• Γιάννης Θεοφιλόπουλος, “Ανοιχτός Δήμος – Ενεργοί Πολίτες”
• Στέλλα Καρλαύτη, πρόεδρος Δημόσιας Βιβλιοθήκης
• Σωτήρης Θεοδωρόπουλος, Ομάδας “Πάμε Βόλτα”.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΜΑΡΚΑΚΗ

Το παραδοσιακό Καλντερίμι της Βέργας (πρώην Σέλιτσας) στην Καλαμάτα και ειδικότερα η παλαιότερη (προ του 1800) καί κύρια διαδρομή μέσω “Ροβόλας”, εκτείνεται σε μήκος άνω των 3,5 χιλιομέτρων από την Παραλία – μέσω Κάτω Βέργας – έως την Άνω Βέργα, σε μιά πανέμορφη πλαγιά του όρους “Καλάθι” (ή “Μπορολίβας”), με εντυπωσιακή θέα στον Μεσσηνιακό κόλπο. Το σύνολο της διαδρομής έως τον Αγ. Γεώργιο στο “Καλάθι” ξεπερνά τα 6 χιλιόμετρα, ενώ μαζί με παράλληλους και νεώτερους (1840 – 1900) κλάδους φτάνει τα δέκα (10) χιλιόμετρα. Σχεδόν το σύνολο της διαδρομής αυτού του παλαιού ημιονικού δρόμου είναι λιθόστρωτο, συχνά με πλαϊνά λιθόκτιστα αντερείσματα (ξερολιθιές).

Στά παρόδια αγροκτήματα στην Κάτω Βέργα διασώζονται μερικά (10 – 15) παραδοσιακά πετράλωνα και άλλα τόσα στην Άνω Βέργα (από τα αρχικά περί τα 100 !) της παλαιάς “Σέλιτσας”.

Το παλαιό Καλντερίμι – όχι τυχαία – έχει κατασκευαστεί νοτίως και κατά μήκος της “Ρεματιάς της Βρύσης” (στο τμήμα του Μ-Ν-Ξ-Ο-Π-Σ-Τ-Υ-Φ μεταξύ Άνω και Κάτω Βέργας) και ανάμεσα στις ρεματιές “Ροβόλας” και “Βρύσης” (στο τμήμα του Β-Λ-Κ-Ι-Μ βορείως του οικισμού της Κάτω Βέργας).  Η “Ρεματιά της Βρύσης” στις μέρες μας είναι η μόνη απο τις ρεματιές του “Μπορολίβα” που έχει συνεχώς νερά, 2 Βρύσες και περί τις 10 πηγές.

Οι μεταγενέστεροι κλάδοι (Β-Γ-Δ-Ε-Ζ-Η-Μ  και Ν-Ρ-Π) έγιναν μετά την ίδρυση του οικισμού της Κάτω Σέλιτσας / Βέργας (1836 – 1866), για την εξυπηρέτηση των κατοίκων εντός του νέου οικισμού.

Είναι φανερό ότι το νερό ήταν βασικός λόγος για την κατασκευή του ημιονικού δρόμου δίπλα στη ρεματιά εξ’ αρχής – εδώ και εκατοντάδες χρόνια – όταν εξυπηρετούσε μετακινήσεις χιλιάδων αιγοπροβάτων και αρκετών βοοειδών, καθώς και δεκάδες “μουλαράδες” που τροφοδοτούσαν την Καλαμάτα με ξυλεία, κηπευτικά και άλλα κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα, αλλά και τα εμπορικά καράβια στον “Αλμυρό” με πρινοκόκι, λάδι, εληές, βαλανίδια κλπ και τους κατοίκους της Σέλιτσας με προϊόντα από την αγορά της παραλίας (τότε λιμάνι “Αλμυρού”) και της Καλαμάτας.

Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες (π.χ. κείμενα & γκραβούρα του άγγλου περιηγητή Sir William Gell), αυτό το μονοπάτι ήταν τότε (1805) “ο μόνος δρόμος που οδηγεί στη Σέλιτσα (Sellytza) από αυτό το σημείο (της παραλίας)” – δυτικά του βράχου “Καστράκι” στην “Αγιασώ” (Αγία Σιών). Από την ιστορική έρευνα χρονολόγησης του οικισμού της Σέλιτσας, που έγινε από τους “Φίλους της Βέργας” τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια έγκυρων ιστορικών και ερευνητών όπως οι κ.κ. : Βασίλης Παναγιωτόπουλος (Ενετικές Απογραφές του 1700 μ.Χ.), Γιάννης Σαΐτας (Ενετικός Χάρτης 1707, Χάρτες της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής αποτυπωμένοι και στον Άτλαντα του Bory de Saint Vincent to 1835 μ.Χ.), Ηλίας Μουνδρέας – Αθ. Καραθανάσης –  Σταύρος Καπετανάκης (αναφορές στο 1300 – 1618 – 1659 – 1826 μ.Χ.), Αγαθοκλής Παναγούλιας (Απογραφές 1700 έως πρόσφατα), Μαρία Θεοχάρη – Πετρουλέα (ιστορημένοι Ναοί στη Σέλιτσα, 17ος-18ος αιών), προκύπτει ότι αυτός ήταν ο μόνος δρόμος που συνέδεε την Σέλιτσα με την Παραλία και την Καλαμάτα, τουλάχιστον μεταξύ 1300 και 1800 μ.Χ.

Κατά τη λαϊκή παράδοση (Γεώργιος Σ. Πλαγιανός, Σταύρος Καπετανάκης), αλλά και από ιστορικές αναφορές σε μετακινήσεις πληθυσμών μετά το 800 μ.Χ. (Δήμος Μέξης), όπως η εγκατάσταση Σλάβων (Μελιγγών) στον Δυτικό Ταΰγετο (επί Κωνσταντίνου  του Ε΄, μετά την καταστροφική επιδημία πανούκλας το 747 μ.Χ.), η Σέλιτσα οικίστηκε αρχικά περί το 800 μ.Χ. από μετοικίσαντες κατοίκους του γειτονικού παλαιότερου οικισμού (“Παλαιοχωριού”), αλλά και από ξένους πληθυσμούς γεωργών – κτηνοτρόφων.

Όπως προκύπτει από αυτή την ιστορική έρευνα, ο οικισμός της “Κάτω Σέλιτσας” (σήμερα Κάτω Βέργας) αναπτύχθηκε μετά την ήττα και αποχώρηση του Ιμπραήμ από τη Μεσσηνία, εκεί που προηγούμενα βρίσκονταν τα “Σελιτσάνικα Καλύβια”, τα οποία ήταν πρόχειροι εποχικοί οικίσκοι στα χειμαδιά των κτηνοτρόφων της Σέλιτσας, νοτίως του ανωτέρω μονοπατιού και της ρεματιάς της Βρύσης και ανατολικά του βράχου “Καστράκι”. Κατά τον Άτλαντα του Bory de Saint Vincent τα “Σελιτσάνικα” (“Κάτω Σέλιτσα”) εξελίσσονται σε “Χωριό – Village” το 1835 μ.χ., ενώ κατά τον Σταύρο Καπετανάκη και τον Γεώργιο Πλαγιανό αναπτύσσονται σε μεγάλο οικισμό με την κάθοδο περισσότερων κατοίκων της “Άνω Σέλιτσας” στα χρόνια του Όθωνα (1832 – 1862 μ.χ.)

Μετά το 1840 μ.Χ., στα χρόνια της ανάπτυξης του οικισμού, κατασκευάστηκαν σταδιακά και οι υπόλοιποι κλάδοι μονοπατιών – καλντεριμιών νοτίως της “Ρεματιάς της Βρύσης” και του ανωτέρω παλαιού “δρόμου – κορμού”, εντός του νέου οικισμού, για εξυπηρέτηση των κατοίκων στην “Πάνω” και στην “Κάτω” Βρύση. Οι νεώτεροι κλάδοι διαφέρουν κατασκευαστικά από τους παλαιούς (π.χ. ομοιόμορφες πελεκημένες πέτρες στο λιθόστρωτο, στενά σκαλοπάτια). Η διαδρομή τους έχει λίγους ελιγμούς λόγω περιορισμών από τις ϋφιστάμενες πλέον κατοικίες και περιέχει ευθύγραμμα τμήματα με μεγάλη κλίση.

Η μετονομασία από Σέλιτσα σε Βέργα έγινε το 1956, σε ανάμνηση της ιστορικής μάχης (Μάϊος 1826) και της νίκης Μανιατών & Μεσσηνίων επί των Τουρκο-Αιγυπτίων. Η “βέργα” ήταν ένα ταμπούρι από ξερολιθιά περί τα 1.000 μ. μήκος – 2 μ. ύψος, με 1.000 πολεμότρυπες, που από ψηλά έμοιαζε με βέργα (κλαδί δένδρου). Χτίστηκε αρχικά ως ξερολιθιά το 1825 στη νότια όχθη βαθειάς ρεματιάς από Μανιάτες και Μεσσήνιους, από την παραλία “Αλμυρού” έως την κορυφή του πετρόβραχου “Καστράκι”, για την αντιμετώπιση του ιππικού του Ιμπραήμ σε συνδυασμό με τη βαθιά ρεματιά (το σημερινό “Ρέμα Ηρώων”, που αποτελεί συμβολή τριών ρεμάτων : της Βρύσης, της Ροβόλας και του Σύβαλτου). Μετά τις φθορές που υπέστη απο τους αιγυπτίους τον Μάϊο του 1825 (χωρίς μάχη τότε), ξαναχτίστηκε στις αρχές του 1826, αυτή τη φορά με τη χρήση συνδετικού υλικού, ώστε να αντέχει σε μικρές οβίδες κανονιών.

Μετά από αίτημα και τεκμηρίωση των “Φίλων της Βέργας”, που υποστηρίχθηκε από πολλούς τοπικούς Συλλόγους Κατοίκων, το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε ως “Μνημεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς” στην Κάτω Βέργα, τρία (3) Καλντερίμια, δέκα (10) Πετράλωνα και την Πάνω Βρύση (ΦΕΚ 185/ΑΑΠ/2015). Το ΚΣΝΜ πρόσφατα γνωμοδότησε θετικά για τον χαρακτηρισμό ως Μνημείου και του παλαιού Καλντεριμιού από Κάτω προς Άνω Βέργα και προς το όρος “Καλάθι” και αναμένεται η έκδοση Απόφασης της Υπουργού Πολιτισμού και του αντίστοιχου ΦΕΚ. Μνημεία έχουν χαρακτηριστεί και οι Ναοί Αγ. Κωνσταντίνου, Αγ. Παρασκευής και Αγ. Σπυρίδωνα και η ιστορική “Ξερολιθιά της Βέργας”, όπου αποκρούστηκε ο Ιμπραήμ το 1826 στην ομώνυμη μάχη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πετρόβραχος “Καστράκι” στην Κάτω Βέργα, που αξιοποιήθηκε ως φυσικό οχυρό και ως Σκοπιά (“Βάρδια”) πριν το 1821, έχει μεγάλη ιστορία, που πάει πολύ πίσω, στα μυκηναϊκά χρόνια ! Πράγματι, στο άρθρο του Richard Hope Simpson  “The seven cities offered by Agamemnon to Achilles” (The Annual of the British School at Athens, Vol. 61, 1966, σελ. 114 και 116), αναφέρεται ότι σε επιτόπιες έρευνές του την δεκαετία 1950 “στο Καστράκι, στην δυτική πλαγιά και σε  έκταση διαμέτρου 100 μέτρων (σχεδόν 8 στρέμματα) εντοπίστηκαν άφθονα θραύσματα μυκηναϊκών αγγείων (long stemmed Kylikes, Deep Bowles, pithoi and handles of Jars, ….. in reddish and orange fabric), σε “μικρό μεν οικισμό αλλά σε σημαντική θέση επί της διαδρομής Κάμπος – Καλαμάτα” (σ.σ. μεταξύ Ιρής και Φερών).

Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται σε πρόσφατο σημείωμα του αρχαιολόγου καθηγητή κ. Πέτρου Θέμελη (Αρχαία Μεσσήνη), ο οποίος ήταν Επιμελητής αρχαιοτήτων κατά τις έρευνες του R. Hope Simpson : “Κατάλοιπα ενός μυκηναϊκού οικισμού εντοπίστηκαν σε άνδηρο βόρεια από τη Βέργα (σ.σ. πιθανόν στο “Παλαιό Χωριό”, μεταξύ Σέλιτσας – Γιάννιτσας). Μυκηναϊκά ευρήματα εντοπίστηκαν και στη δυτική πλαγιά του βράχου “Καστράκι”, στη σημερινή Κάτω Βέργα”.

Θεωρούμε σκόπιμο και χρήσιμο να τονίσουμε ότι η διάσωση, αποκατάσταση, ανάδειξη και τουριστική προβολή των μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος στη Βέργα και στη δυτική πλαγιά του Ταϋγέτου γενικώτερα  (“Μεσσηνιακή Μάνη”), είναι απαραίτητη για την προοπτική ήπιας και φιλικής στο περιβάλλον τουριστικής – επιχειρηματικής ανάπτυξης της περιοχής.

Αυτή η προοπτική προστίθεται στα υπόλοιπα αξιοθέατα / θέλγητρα της Καλαμάτας και της  Μεσσηνίας, όπως π.χ. η Αρχαία Μεσσήνη, η Αρχαία Θουρία, το Ανάκτορο του Νέστορα, βυζαντινά Μνημεία, ενετικά – φράγκικα Φρούρια, νεοκλασσικά – διατηρητέα, το τοπίο της Μάνης, οι ακτές του Μεσσηνιακού, το Πολυλίμνιο, η Βοϊδοκοιλιά, τα σύχρονα τουριστικά συγκροτήματα (π.χ. Costa Navarino), μοναδικής ποιότητας αγροτικά προϊόντα (λάδι – εληές – ξύδι – σύκα), το αναβαθμισμένο οδικό δίκτυο κλπ, που οδήγησαν σε ραγδαία αύξηση επισκεπτών – τουριστών και επενδύσεων τα τελευταία χρόνια, “αυξάνοντας την πίττα” της τουριστικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας στη Μεσσηνία.