Από την Ντέπυ Κουρέλου,

Η ιστορία της ομάδας Δίκτυο Εθελοντών Κοινωνικής Αισθητικής (ΔΕΚΑ) είναι κινηματογραφική. Στην αρχή της δεκαετίας του ’80, μια εποχή που η Ελλάδα προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί με το ευρωπαϊκό τρένο, οι ψυχικές ασθένειες είναι θέμα απαγορευμένο. Οι τρόφιμοι των δημoσίων ιδρυμάτων, άνθρωποι που βρέθηκαν εκεί κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, κακοποίησης, κατάθλιψης, ακόμα και εγκληματίες με ψυχοπάθειες, δίνουν τη δική τους αμφίβολη μάχη σε μια κοινωνία βουτηγμένη στα ταμπού, που επιμένει να κοιτάει αλλού.

Μια ομάδα γυναικών αισθητικών αποφασίζει πως ο αγωνιώδης αγώνας αυτών των ασθενών αξίζει μια επιβράβευση. Πως αυτοί οι άνθρωποι που έχουν μάθει να ζουν στα σκοτάδια των προσωπικών τους δαιδάλων και το κοινωνικό περιθώριο αξίζει να αγγίζονται χωρίς ιατρικά γάντια, με έναν τρόπο τρυφερό και απολύτως προσωπικό. Μετά από μια σειρά ενεργειών, καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα πιλοτικό επιστημονικό πρόγραμμα 18 μηνών στο Δρομοκαΐτειο, βάζοντας στοίχημα πως η αισθητική μπορεί να είναι και θεραπευτική. Η εμπνεύστρια της δράσης, αισθητικός και συγγραφέας Τιμοθέα Πατζίκη, εξηγεί πώς κερδήθηκε αυτό το στοίχημα και γιατί εδώ 38 χρόνια επιμένει κάθε εβδομάδα ‒μαζί με την ομάδα της‒ να φροντίζει ασθενείς ψυχικών ιδρυμάτων και γηροκομείων.

«Παντρεύτηκα 18 ετών και στα 23 μου ήμουν χήρα, με ένα παιδί δύο ετών. Οι συμμαθήτριές μου δεν είχαν ακόμα αρχίσει τη ζωή τους και εγώ είχα τελειώσει τη δική μου. Τότε αποφάσισα να σπουδάσω κάτι και, επειδή το πανεπιστήμιο ήταν τέσσερα χρόνια και εγώ δεν θα είχα πού να αφήνω το παιδί μου για τόσο μεγάλο διάστημα, διάλεξα τη σχολή αισθητικής, που ήταν μονοετής. Ήταν η διέξοδός μου για να μη βρίσκομαι με τις πλερέζες στο σπίτι. Η φοιτητική ζωή με έκανε να σταθώ στα πόδια μου. Για αυτόν το λόγο, όταν αποφοίτησα, εξάσκησα αμέσως το επάγγελμα, ενώ δεν είχα πραγματική οικονομική ανάγκη.

Το επάγγελμα της αισθητικής είναι πολύ παρεξηγημένο. Έχει επικρατήσει πως συντηρεί τη ματαιοδοξία του ανθρώπου για ομορφιά. Κι πράγματι υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό. Αυτό εμένα δεν μου άρεσε. Έτσι αποφάσισα πως ποτέ δεν θα έλεγα ψέματα στις πελάτισσές μου ‒ δεν έλεγα πως οι κρέμες είναι θαυματουργές, πως με αυτή τη μάσκα θα εξαφανιστούν οι ρυτίδες. Ήταν η εποχή που βασικά πουλούσαμε ελπίδες, γιατί τα καλλυντικά τότε δεν ήταν τόσο δραστικά όσο είναι σήμερα. Με αυτή την τακτική μπορεί να έχασα αρκετές πελάτισσες, αλλά όσες έμειναν ήταν πιστές και σταθερές. Γρήγορα άνοιξα το δικό μου ινστιτούτο, που αμέσως έκανε μεγάλη επιτυχία. Κι ενώ έκανα τη δουλειά μου με τους δικούς μου όρους, ήθελα κάτι πιο ουσιαστικό. Τότε παρατήρησα πως οι πελάτισσές μου ακόμα και αν έρχονταν στενοχωρημένες στο studio, μετά τις θεραπείες έφευγαν πιο χαρούμενες. Ήταν τότε που διάβασα σε ένα γαλλικό περιοδικό πως κάποιες Γαλλίδες αισθητικοί πηγαίνουν σε κάποια ιδρύματα και προσφέρουν τη δουλειά τους, σαν Αδελφές του Ελέους. Σκέφτηκα αμέσως πως θα μπορούσα να κάνω και εγώ κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα, αλλά όχι από φιλανθρωπία. Εγώ σκεφτόμουν παράλληλα με τις θεραπείες να γίνει και επιστημονική έρευνα. Να μελετήσει το επιστημονικό προσωπικό την επίδραση του αγγίγματος στον ψυχικά ασθενή και να βγάλει συμπέρασμα.

Τότε καθηγητής της Ψυχιατρικής και διευθυντής του Δρομοκαΐτειου Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής ήταν ο αείμνηστος Γεώργιος Λυκέτσος. Έτσι, τον κάλεσα στο τηλέφωνο και ενώ ήμουν απλά ένα “αισθητικάκι” έκλεισα ραντεβού μαζί του για το επόμενο απόγευμα. Πήγα πετώντας. Ο καθηγητής με άκουσε με πολύ ενδιαφέρον, κάτι που με παρέσυρε σε έναν οίστρο χωρίς τελεία. Η ιδέα τού άρεσε και έτσι σύντομα μας κάλεσε το επιστημονικό προσωπικό της ερευνητικής του ομάδας, που όμως ζητούσαν βιβλιογραφία βασισμένη στο πρόγραμμα που τους πρότεινα. Χωρίς να γνωρίζω πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν αυτό που ζητούσαν σε μια εποχή χωρίς Ίντερνετ, είπα πως “ναι, θα βρω”.

Εκείνη την περίοδο γινόταν ένα παγκόσμιο συνέδριο αισθητικής στις Βερσαλίες, στο οποίο συμμετείχα. Με την ευκαιρία πήγα και βρήκα το συντονιστή της ομάδας των αισθητικών που επισκέπτεται ιδρύματα στη Γαλλία, αυτούς για τους οποίους είχα διαβάσει στο περιοδικό. Εκείνος μας απάντησε πως στη δική τους περίπτωση δεν διεξάγεται παράλληλα επιστημονική έρευνα και πως δεν υπάρχει αντίστοιχη βιβλιογραφία. Μάλιστα ήταν εντυπωσιασμένος από τη δική μας προσέγγιση.

Γύρισα απογοητευμένη αλλά χωρίς να χάνω το θάρρος μου. Ξαναπήγα στον κ. Λυκέτσο χωρίς βιβλιογραφία αλλά αποφασισμένη, αναφέροντάς του πως είναι κρίμα να χαθεί αυτή η ευκαιρία. Πως υπάρχουν 40 γυναίκες αισθητικοί αποφασισμένες να δουλέψουν με τους ασθενείς για να τους δώσουν χαρά, αγάπη, άγγιγμα. Πείστηκαν και μας έδωσαν έναν επόπτη ψυχίατρο, τον Δημήτρη Λιανόπουλο, και ξεκινήσαμε.

Στη συνέχεια διαμορφώσαμε μια αίθουσα μέσα στο Δρομοαΐτειο σε στούντιο αισθητικής με relax πολυθρόνες, καλλυντικά, τραπεζάκια για να τους κάνουμε μασάζ προσώπου, μασάζ πλάτης και χεριών, μακιγιάζ. Είχαν επιλεγεί 5 γυναίκες ασθενείς τις οποίες περιποιούμασταν τρεις φορές την εβδομάδα. Στην πρώτη μας συνάντηση η καρδιά μας χτυπούσε όπως στο πρώτο ραντεβού. Δεν ξέραμε πώς θα μας αντιμετωπίσουν, παρόλο που είχαμε λάβει κατάλληλες επιστημονικές συμβουλές και είχαμε κάνει μεταξύ μας πρόβες, παίζοντας το ρόλο του ασθενούς. Όταν έφτασαν, αντικρίσαμε γυναίκες που ήδη γνώριζαν από τα περιοδικά τι είναι η αισθητική ή τα κραγιόν και είχαν ενθουσιασμό. Τόσο ενθουσιασμό που κάθε φορά που γνώριζαν πως θα τις επισκεφτούμε μας περίμεναν στην πόρτα.

Με ρωτάς αν φοβηθήκαμε. Η απάντηση είναι “όχι”. Οι ψυχικά ασθενείς δεν κρατάνε μαχαίρι. Το μόνο που μπορεί να σου συμβεί σε ένα ψυχιατρείο είναι να σε πλησιάσουν για να σου ζητήσουν μια δεκάρα, όχι γιατί έχουν ανάγκη τα λεφτά, αλλά γιατί έχουν ανάγκη από φροντίδα. Έτσι, το δικό μας άγγιγμα ήταν το μεγαλύτερο δώρο. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει πώς είναι να τους ακουμπάνε, πόσο μάλλον να τους χαϊδεύουν.

Ο μόνος μου φόβος ήταν και εξακολουθεί να είναι μήπως πω κάτι λάθος. Πως ίσως κάποια από εμάς ρωτήσει πράγματα που δεν πρέπει. Γι’ αυτό είναι απαράβατος κανόνας οι συζητήσεις μας να είναι αυστηρά περιορισμένες σε ζητήματα αισθητικής. Δεν ρωτάμε, μόνο προσφέρουμε. Όπως έχει πει ο συγγραφέας Stephen Gaskin, “το άγγιγμα είναι η πρώτη γλώσσα του ανθρώπου”. Κι αυτό είναι που ενδιαφέρει εμάς.

Δεκαοκτώ μήνες μετά και ενώ παραμείναμε μόνο έξι αισθητικοί που περιποιούμασταν πέντε ασθενείς τρεις φορές την εβδομάδα, το επιστημονικό πόρισμα έλεγε: “βελτίωση στην κατάθλιψη και το άγχος των ασθενών”. Η έρευνα επαναλήφθηκε το 2016 με 140 ασθενείς, και με άντρες συμμετέχοντες αυτή τη φορά, με 23 αισθητικούς, για δύο χρόνια με περιποίηση μία φορά την εβδομάδα.

Το δίκτυό μας ανανεώνεται διαρκώς. Ωστόσο, οι μόνες σταθερές από την πρώτη ημέρα μέχρι σήμερα είμαστε η Βενετία Σίμου και εγώ. Από το 1980 και μετά έχουμε πάει σε γηροκομεία, στέγες, στην ψυχιατρική μονάδα του νοσοκομείου «Σωτηρία», για να επιστρέψουμε στο Δρομοκαΐτειο το 2014. Η πορεία μας όλες αυτές τις δεκαετίες ήταν αδιάλειπτη. Και οι επισκέψεις μας σταθερές. Δεν πηγαίναμε κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα.

Για ένα πολύ μικρό διάστημα βρέθηκα στην Αφρική, στο Ναϊρόμπι, καθώς ο άντρας μου είναι καθηγητής κοινωνικής εργασίας και συμμετείχε σε ένα πρόγραμμα που δημιούργησε ο Κόφι Ανάν για την καταμέτρηση της φτώχειας. Εγώ, φυσικά, απλά τον συνόδευα. Φιλοξενηθήκαμε, όμως, από τον αρχιεπίσκοπο της Ορθόδοξης Ιεραποστολής Μακάριο που γνώριζε τι κάνω στην Ελλάδα και επέμενε να κάνω μαθήματα αισθητικής στις γυναίκες των παραγκουπόλεων. Μου ζητήθηκε, δηλαδή, να κάνω μαθήματα σε ανθρώπους που δεν είχαν ούτε νερό για να πλύνουν τα παιδιά τους. Το θεωρούσα αδύνατο. Να σας πω την αλήθεια, ντρεπόμουν να μιλήσω σε αυτούς τους ανθρώπους για περιποίηση. Ο αρχιεπίσκοπος από την άλλη επέμενε. Σκέφτηκα τότε μια μεγάλη δασκάλα της αισθητικής, που μου είχε πει: “Θα καταλάβεις πως έχεις γίνει καλή αισθητικός όταν θα μπορέσεις να ασκήσεις την τέχνη σου μόνο με το μυαλό σου και τα δυο σου χέρια”. Ζήτησα λοιπόν από τις καθαρίστριες του πολυτελούς ξενοδοχείου που μέναμε να μου δώσουν τα υπολείμματα από τα σαπούνια των δωματίων και φλούδες από φρούτα. Με αυτά τα ταπεινά υλικά και επιπλέον λίγο βαμβάκι και νερό τούς έδειξα πώς μπορούν να περιποιηθούν την επιδερμίδα τους. Τους έδειξα επίσης τις τεχνικές της λεμφικής μάλαξης και έχω να πω ότι καλύτερες μαθήτριες από τις φτωχές αυτές γυναίκες του Ναϊρόμπι δεν συνάντησα ποτέ και πουθενά».

photo credits: Μάριος Βουζίκας

ΙΝΦΟ

Το Δίκτυο Εθελοντών Κοινωνικής Αισθητικής (ΔΕΚΑ) και oι εκδόσεις Παπαζήση παρουσιάζουν στον Ιανό στις 24 Φεβρουαρίου, στις 15.00, το χρονικό της παρέμβασης των αισθητικών στα ψυχιατρικά ιδρύματα. Επιστημονική εισήγηση: Αθανάσιος Καρκανιάς, ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, δρ Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής ΕΣΥ, Ψυχιατρικού Τομέα ΓΝΝΘΑ «Η Σωτηρία»

Ανακοίνωση αποτελεσμάτων εκ μέρους του Δρομοκαΐτειου: Ελίνα Σακελαρίου, κοινωνική λειτουργός

Είσοδος ελεύθερη