” Ο Φιλοκτήτης” του Γιάννη Ρίτσου επιστρέφει από την Αυτοσχέδια Σκηνή #radiopolitismos

Mετά το επιτυχημένο τριήμερο παραστάσεων του “Φιλοκτήτη” του Γιάννη Ρίτσου που έλαβε χώρα στο χώρο τις αυτοσχέδιας σκηνής, ο θεατρικός μονόλογος “Φιλοκτήτης” επιστρέφει για 8 ακόμα παραστάσεις. Δευτέρα και Τρίτη 22-23-29-30 Ιανουαρίου και 5-6-12-13 Φεβρουαρίου στον χώρο της Αυτοσχέδιας Σκηνής, Αγίου Παντελεήμονος 13, Ιστορικό Κέντρο Καλαμάτας. 

Εμπνευσμένος από το ομώνυμο δράμα του Σοφοκλή , ο Ρίτσος έγραψε αυτόν τον δραματικό μονόλογο, ο οποίος όμως  αποκλίνει από το δράμα του τραγικού ποιητή και τις σύγχρονες εκδοχές του με ποικίλους τρόπους. Στο ποίημα ο μόνος ομιλητής είναι ο Νεοπτόλεμος και όχι ο Φιλοκτήτης, που παραμένει σιωπηλός καθ΄ όλη τη διάρκειά του μονολόγου και αναφέρεται μόνο στον τίτλο του ποιήματος. Ο Οδυσσέας δεν εμφανίζεται καθόλου,  ενώ δεν υπάρχει χορός ή αναφορά σε πόνο, απάτη ή από μηχανής θεό, όπως στην τραγωδία. Αυτές και άλλες διαφορές κάνουν το κείμενο του Ρίτσου κάτι διαφορετικό και ανεξάρτητο, περίπλοκο και δύσκολο, χωρίς όμως  να αποκλείουν βέβαια τους παραλληλισμούς με το αρχαίο κείμενο του Σοφοκλή.

Σύμφωνα με τον Πίτερ Μπιν, συστηματικό μελετητή του Ρίτσου , “ο ποιητής χρησιμοποίησε τον μύθο του Φιλοκτήτη ως έναν οικονομικό τρόπο για να αποτυπώσει όλη την ελληνική ιστορική εμπειρία, επισημαίνοντας μάλιστα ότι «η σημαντικότερη πολιτική αλλαγή στη ζωή του ίδιου του Ρίτσου, όπως και του Σοφοκλή, ήταν η διάσπαση της ενότητας των Ελλήνων“.

Ωστόσο η πολιτική ανάγνωση του ποιήματος δεν είναι πλήρως πειστική και τούτο γίνεται εμφανές από τους πρώτους στίχους. Εκεί βλέπουμε τις εμφανείς πληγές του Φιλοκτήτη (και της γενιάς του) να αντιπαρατίθενται στις «αθέατες πληγές» του Νεοπτόλεμου (και της δικής του γενιάς). Για τον Νεοπτόλεμο το προσωπικό τραύμα είναι πιο σημαντικό από το ιστορικό και αφού αυτός είναι ο πρωταγωνιστής του μονολόγου, είναι λογικό η έμφαση να δίνεται στον δικό του κόσμο.

“Γιατί όμως ο Ρίτσος προβάλλει τόσο τον Νεοπτόλεμο καθιστώντας αυτόν, και όχι τον Φιλοκτήτη, πρωταγωνιστή του μονολόγου; ” Ένα βασικό ερώτημα κάθε αναγνώστη και κάθε θεατή στην προκειμένη περίπτωση . Μια πιθανή απάντηση θα ήταν ότι ο Νεοπτόλεμος συμβολίζει τη νεότητα – στο ποίημα άλλωστε αναφέρεται ως «Νέος»- σε αντίθεση με τον Φιλοκτήτη.  Αντιπροσωπεύοντας τη νεολαία, ο Νεοπτόλεμος δεν αγνοεί το παρελθόν, επιδιώκει όμως και τη χειραφέτησή του από τους νεκρούς. Ανακαλεί την παιδική του ηλικία και τον φόβο του πατέρα για να αναδείξει την εσωτερική του μοναξιά.

Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε οτι  ο μονόλογος του Ρίτσου είναι ένα ποίημα ταυτότητας και ένα παιχνίδι με μάσκες. Σε αυτό ο ποιητής προσπαθεί να συμφιλιώσει δύο πλευρές του εαυτού του, με τον Νεοπτόλεμο, ως πιο ανθρώπινο και λιγότερο πολεμιστή, να αντιπροσωπεύει την ιδιωτική πλευρά του “εγώ” και τον Φιλοκτήτη, ταυτισμένο με τον πόλεμο και τη νίκη, να συμβολίζει τη δημόσια πλευρά. Μπορεί ο Φιλοκτήτης στο τέλος να αποφασίζει να εγκαταλείψει την εξορία του, το ποίημα όμως περιστρέφεται γύρω από τον ευάλωτο και ευαίσθητο Νεοπτόλεμο.

Το ποίημα του Ρίτσου δεν αφορά σύγκρουση ή απάτη αλλά συνιστά ένα είδος στοχαστικής αυτοβιογραφίας, εκφράζοντας την επιθυμία για κατανόηση και αποπνέοντας έναν λανθάνοντα ερωτισμό. Ο Ρίτσος μετεωρίζεται μεταξύ ιστορικής πληγής και ψυχικού τραύματος, ιδεολογικού καθήκοντος και ιδιωτικής ενδοσκόπησης, πράξης και προσωπείου, πολέμου και φιλίας. Το ποίημα εκφράζει περισσότερο ένα δίλημμα παρά την ιδέα της στράτευσης. Αν ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή είναι μια ιστορία πόνου, απάτης και του πώς κερδίζεται ο πόλεμος, ο μονόλογος του Ρίτσου είναι πιο αμφίσημος σε σχέση με άλλες, παλαιότερες και σύγχρονες, εκδοχές του μύθου.

Μπορεί να θεωρηθεί ως αυτοβιογραφική ιστορία μοναξιάς και αναστοχασμού («Γιατί ήρθαμε, γιατί πολεμήσαμε, γιατί και πού επιστρέφουμε;»). Ο δραματικός μονόλογος του Ρίτσου μας καλεί εντέλει να διαλέξουμε μεταξύ της μυθοποίησης της ιστορίας και της μυθοποίησης του εαυτού και να ξανασκεφθούμε την προσέγγιση της ποίησής του συνολικά.

Σκηνοθεσία-Ερμηνεία: Mαρία Α. Σκαφιδά
Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιώργος Φερετζάκης
Κοστούμια: Λεωνίδας Γιαννόπουλος

Δευτέρα και Τρίτη 22-23-29-30 Ιανουαρίου και 5-6-12-13 Φεβρουαρίου στον χώρο της Αυτοσχέδιας Σκηνής, Αγίου Παντελεήμονος 13, Ιστορικό Κέντρο Καλαμάτας. Τηλέφωνο κρατήσεων 6908676277.

Παρακολουθήστε το τρέιλερ της παράστασης εδώ

Ο Έμφασις 91,8 fm, ο Life fm 88 και το entermessinia.gr είναι χορηγοί επικοινωνίας της παράστασης.