Τα Θεοφάνια είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Το όνομά τους το οφείλουν στην φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές, ενώ κατά τις λαϊκές δοξασίες είναι η γιορτή που φεύγουν οι καλικάντζαροι γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά.

Τα έθιμα της ημέρας αρχίζουν από… την παραμονή της, καθώς ψάλλονται τα κάλαντα και γίνεται ο λεγόμενος μικρός αγιασμός ή πρωταγίαση, σε αντιδιαστολή με τον μεγάλο αγιασμό και την ρίψη του σταυρού στο νερό, που γίνεται ανήμερα των Θεοφανίων.

Σε κάθε γωνιά της χώρας -και ιδιαίτερα στην βόρεια Ελλάδας- υπάρχουν ήθη και έθιμα, οι ρίζες των οποίων χάνονται στις διονυσιακές γιορτές και την Τουρκοκρατία και είναι τα εξής:

Ρουγκατσάρια

Στην Θεσσαλία, την Δράμα και την Καστοριά αναβιώνουν τα ρουγκάτσια (ή ρουγκατσάρια). Ομάδες (10 – 15 μεταμφιεσμένων ατόμων) περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας την ανάλογη αμοιβή. Μερικά από τα απαραίτητα μέλη είναι ο γαμπρός, η νύφη (νέος μεταμφιεσμένος), ο παπάς, ο παππούς, ο γιατρός και οι αρκουδιάρηδες, ενώ η βόλτα συνοδεύεται από τραγούδια.

Μπαμπούγερα

Τα Μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Το πρωί της παραμονής, οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν οι καλικάτζαροι και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων, τα μπαμπούγερα, που έχουν ζωόμορφη αμφίεση, συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα.

mpampougera

Μωμόγεροι

Οι Μωμόγεροι είναι ένα ποντιακό έθιμο, με σατιρική χροιά, που συνηθίζεται από τα μέσα του Δεκέμβρη και μέχρι τα μέσα του Γενάρη. Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των Ποντίων, το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της ελληνικής προέλευσής τους και ένας τρόπος να ξεχαστεί από την τουρκική δουλεία και τις βίαιες εξισλαμίσεις. Οι συμμετέχοντες ντύνονται με διάφορα κοστούμια, που συμβολίζουν ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων. Για παράδειγμα, η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα το παρελθόν, η νύφη το μέλλον, το άλογο την ανάπτυξη και η κατσίκα τα τρόφιμα.

Φωταράδες

Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των φωταράδων. Ο «βασιλιάς», φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια, ανοίγει το χορό ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά για να ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού.

Η στολισμένη καμήλα

Η καμήλα που στολίζεται μετά τον αγιασμό των υδάτων είναι ένα έθιμο της Γαλάτιστας Χαλκιδικής. Συνήθως, έξι άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας βαδίζοντας ρυθμικά ή χορεύοντας, κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας. Πρόκειται για την αναπαράσταση ενός πραγματικού γεγονότος, την απαγωγής μιας όμορφης κοπέλας από το γιο του Τούρκου επιτρόπου που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο αγαπημένος της, για να την ξαναπάρει πίσω, έστησε γλέντι και για να μπει στο τούρκικο σπίτι έφτιαξε ένα ομοίωμα καμήλας κάτω από το οποίο κρύφτηκαν οι φίλοι του. Αφού έκρυψαν την κοπέλα κάτω από την καμήλα, την έβγαλαν έξω και την επομένη τη στεφάνωσαν με τον αγαπημένο της, πριν προλάβουν να την ξαναπάρουν οι Τούρκοι.

stolismenh_kamila

Αράπηδες

Σε χωριά της Καβάλας και της Δράμαςε αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων, που αναπαριστά τη μάχη της ζωής και του θανάτου. Άνδρες με προβιές και ζωσμένα με βαριά κουδούνια, βγαίνουν από τα σοκάκια του χωριού και με τον εκκωφαντικό θόρυβο ξορκίζουν το κακό και φέρνουν το αισιόδοξο μήνυμα της ζωής.

Τζαμαλάρια

Στην Πέλλα, επίκεντρο της ημέρας είναι ο… γάμος. Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ένα ζιζάνιο, το μπουμπάρι, που μπαίνει ανάμεσα στους νεόνυμφους και τους παρενοχλεί, τους προτείνει άλλο ταίρι. Το έθιμο περιλαμβάνει ατελείωτο γλέντι στους δρόμους του χωριού.

Γιάλα-γιάλα

Στην Αργολίδα, νέοι φορώντας παραδοσιακές στολές τραγουδούν και περνούν σπίτι – σπίτι δεχόμενοι κεράσματα, φτάνοντας το πρωί στο λιμάνι όπου ανεβαίνουν στις στολισμένες βάρκες και τις κουνούν με δύναμη συνεχίζοντας το τραγούδι ”γιάλα-γιάλα” μέχρι να γίνει ο καθαγιασμός των υδάτων, με την κατάδυση του Σταυρού και την εικόνα της Θεοτόκου στην θάλασσα που θα βουτήξουν για να τα πιάσουν.

giala-giala

Γκαζοτενεκέδες

Στην κωμόπολη της Νέας Κίου, λίγα χιλιόμετρα από το Ναύπλιο, αναβιώνουν μικρασιατικά έθιμα από την Κίο, με ρίψη του νεότερου καπετάνιου στη θάλασσα και τον πυροβολισμό των γκαζοτενεκέδων. Ο σταυρός που ρίχνει στη θάλασσα ο ιερέας είναι δεμένος με βαρίδια για να πάει στο βυθό και μετά την ανάσυρσή του θα «πάρει το μπάνιο του», όπως προστάζει το έθιμο, ο νεότερος καπετάνιος της περιοχής. Στη συνέχεια, ακολουθεί το έθιμο του πυροβολισμού των τενεκέδων που έχουν τοποθετηθεί ανοικτά στην θάλασσα κι επιπλέουν.